აპოლოგეტიკა - გზა - მართლად სავალი. II_IX_ჯვრის გამოსახვის შესახებ - საქართველოს ძველმართლმადიდებლური ეკლესია

არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა)

გზა - მართლად სავალი

ნაწილი II

გრანდიოზული დივერსია

17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმის მიზეზები და შედეგები მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის. ძველმართლმადიდებლობის დოგმატურ-კანონიკური და ისტორიულ-ლიტურგიკული გამართლება

მკითხველო, წინამდებარე წიგნი, რომლის ინტერნეტ-ვერსიასაც ჩვენს ოფიციალურ საიტზე გთავაზობთ, მართლმადიდებლური სარწმუნოების საძირკვლის გამაგრების, შენთვის ჭეშმარიტი ქრისტეანული გზის ჩვენებას ისახავს მიზნად. აქ თავმოყრილია დიდძალი კვლევითი მასალა, რომელიც ეხება დოგმატიკის, ლიტურგიკის, ეკლესიის ისტორიის და ესქატოლოგიის სფეროებს. წიგნი მდიდარია ფაქტობრივი და დოკუმენტური მასალით და მოიცავს პერიოდს I საუკუნიდან ვიდრე XXI საუკუნემდე. ავტორი გვაძლევს ნათლისღების საიდუმლოს, სხვადასხვა ლიტურგიკული წეს-ჩვეულების, 17-ე საუკუნის საეკლესიო რეფორმისა და მისი შედეგების შემჭიდროებულ, მაგრამ ამავე დროს ღრმა ანალიზს.

წიგნში მხილებულია ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული ცილისწამებებისა და ბრალდებების უსაფუძვლობა; ავტორის მიზანია, ჭეშმარიტების ერთგულ ყოველ ქრისტეანს მიუთითოს გზა მართლად სავალი. იმის გასარკვევად, რომ ეს გზა სწორედ ძველმართლმადიდებლურ ქრისტეანობასთან მიდის, არა მარტო აქ მოტანილი საეკლესიო წესებისა და სხვადასხვა მოვლენის განმარტება დაგეხმარება, არამედ კრებულში თავმოყრილი სადისკუსიო მასალებიც დიდად წაგადგებგა და ორ მოპაექრე მხარეს შორის მტყუან-მართლის გარჩევაც არ გაგიჭირდება.

წიგნის პირველი ნაწილი ეძღვნება ნათლისღების საიდუმლოს, მისი შესრულების კანონიკურ და არაკანონიკურ ფორმებს; მეორე ნაწილი - 17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმას და მის შედეგებს როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასევე მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის; მესამე ნაწილი კი მთლიანად ეძღვნება ეკლესიის უძლეველობას.

ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვარულით უძღვნის ამ წიგნს ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა) წმიდა სარწმუნოების გზაზე შემდგარ ყოველ მართლმადიდებელს.

წიგნი გამოიცა ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შემოწირულობით.

შინაარსი

თავი IX

___________________________________________________________________________________________________________________________________

ჯვრის გამოსახვის შესახებ

1666-1667 წლების კოშმარულმა კრებამ არა მხოლოდ დაამტკიცა და გაამყარა ნიკონისა და ბერძნების მიერ რუსეთში შემოტანილი ახალი "ობრიადები", ჩვეულებები და წიგნები, არამედ მოახდინა მათი სამუდამო დოგმატიზება ისე, რომ შეუძლებლად გამოაცხადა მათი გაუქმება ან მცირედით შეცვლაც კი, თუ არადა, ვინც ამას გაბედავდა, იქნებოდა შეჩვენებული, დაწყევლილი და ერეტიკოსი. მეტიც, რეფორმატორული კრებების განცხადებით, ამგვარი ადამიანი სიკვდილის შემდეგაც კი არ იქნება გახსნილი, თითქოსდა ჯადოქრული წყევლა-კრულვებით და ანათემატიზმებით არიანო მონუსხულნი და სამარადისოდ მოჯადოებულნი.

ვიხილოთ ამის დამადასტურებელი უთვალსაჩინოესი მაგალითები და ნიკონიანური კონფესიის მწვალებლობის მაჩვენებელი ცხადზე უცხადესი ნიმუშები.

ზემოთ, წინა თავებში, უკვე ვნახეთ, რომ ახალმოწესეთა 1667 წლის რეფორმატორულმა კრებამ თითოეული ახალი "ობრიადი" (წეს-ჩვეულება) განმარტა საღვთისმეტყველო-დოგმატური თვალსაზრისით, ანუ ამ "ობრიადებში" უმცირესი ცვლილებებიც კი წარმოდგენილია, როგორც დოგმატური ხასიათის მწვალებლობა.

მაგალითად, სამთითიანი პირჯვრისწერა შეუძლებელია შეიცვალოს თითების სხვა კომბინაციით, არამედ უნდა იყოს შეკრული მხოლოდ მარჯვენა ხელის პირველი სამი თითით, რამეთუ, ამ კრების "ღრმად საღვთისმეტყველო" განსჯით, მხოლოდ ეს სამი თითია ერთმანეთის თანასწორი (რაც, რა თქმა უნდა, სისულელეა) და სწორედ ამიტომ უნდა იქნას გამოსახული მათით ყოვლადწმიდა სამების იპოსტასთა თანასწორობა. სხვა თითები, ანუ თითების სხვაგვარი წყობა, ამის წარმოსაჩენად უვარგისია და გამომხატველია "არიანული", მაკედონიანური", "სულიწმიდის მგმობელი" და სხვა მრავალი მწვალებლობისა. ორი თითით პირჯვრისწერა იმიტომაც არის აღიარებული "საშინელ ერესად", რომ მასში ყოვლადწმიდა სამების პირთა თანასწორობა თურმე გამოხატულია არათანაბარი ზომის თითებით (!).

ამრიგად, თვით ნიკონიანელ რეფორმატორთა განმარტებით სამი თითით პირჯვრისწერა ყოფილა არა უბრალოდ სამარადისო "ობრიადი", არამედ, უდიდესი დოგმატი, რომლის დარღვევის გამო ადამიანი თურმე მწვალებლობათა უფსკრულში ვარდება.

ამავე აზრით და საღვთისმეტყველო გააზრებით არის განმარტებული და დოგმატიზებული კურთხევის გაცემის სახელობითი (Именословное) ფორმა (I.С.Х.С) (ამის შესახებ უფრო დეტალურად ქვემოთ ვისაუბრებთ), სამგზისი ალელუია, მზის მიმართულების საწინააღმდეგო ლიტანიობა და სარწმუნოების სიმბოლოში სიტყვა "ჭეშმარიტის" ამოგდება და ასევე ნიკონიანურ "შესწორებულ" წიგნთა სხვა "წვრილმანები".

მოდი, უფრო დეტალურად შევეხოთ ზოგიერთ ამგვარ "წვრილმან" და "მეორეხარისხოვან" საკითხებს.

1. ზოგადი მიმოხილვა

ძველმართლმადიდებლურ და გაბატონებულ "მართლმადიდებელ" ეკლესიას შორის არსებულ საწესჩვეულებო, ლიტურგიკულ და დოგმატურ განსხვავებათა შორის ერთ-ერთია პირჯვრისწერისა და კურთხევის გაცემის ჩვეულება. ძველმართლმადიდებლური ეკლესია პირჯვრისწერას ასწავლის ძველი, საეკლესიო გადმოცემის თანახმად. თუ როგორ უნდა გამოისახოს პირჯვარი მართლმადიდებელმა ქრისტეანმა, ეს კარგად გადმოსცა რუსეთის პატრიარქმა იობმა (1525-1607) ქართველ მიტროპოლიტ ნიკოლოზისადმი გამოგზავნილ წერილში, სადაც აღნიშნავს: "ყოველ მართლმადიდებელ ქრისტეანს მართებს, პირჯვარი გამოისახოს ორი თითით. ვაერთებთ ცერა, ნეკა და არათითს ნიშნად იმისა, რომ გვწამს წმ. სამება: მამა, ძე და სულიწმიდა; ორ დანარჩენს კი - საჩვენებელსა და შუათითს ვტოვებთ გამართულად, ქრისტეს ორბუნებოვნების - ღვთაებრივის და კაცობრივის - სიმბოლოდ. ოდნავ მოხრილი შუათითი მიგვანიშნებს ღვთაებრიობაზე მაცხოვრისა, რომელმან მოდრიკა ზეცა და განკაცდა დედამიწაზე. აღმართული თითი კი მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ მაცხოვრის ამაღლებაზე მიანიშნებს" (იხ. სურ. 1) (Послание патриарха Иова к Грузинскому митрополиту Николаю. Христианское чтение. 1869. № 11. С. 858-893. Репр. Издательство СПбПДА. Санкт-Петербург. 2010. Стр. 877).

ამრიგად, პირჯვრისწერა მართლმადიდებლური ქრისტეანული სარწმუნოების ის აღმსარებლობითი ნიშანია, რომლის უმთავრეს დოგმატებს ყოვლადწმიდა სამების (მამის, ძისა და სულიწმიდის) და მისი მეორე იპოსტასის - განკაცებული ძე ღმერთის მაცხოვნებელი მსხვერპლისა და მკვდრეთით აღდგომისადმი რწმენა წარმოადგენს; სწორედ ამ ფუძემდებლურ ჭეშმარიტებათა გამოსახატავად უძველესი დროიდან მოგვეცა ქრისტეანთ პირჯვრის საწერი თითების განსაკუთრებული წყობა.

როგორც პირჯვრის საწერი თითების წყობა, ასევე მათი მოძრაობის მიმართულება (ზემოდან ქვემოთ, შემდეგ კი მარჯვნიდან მარცხნივ) დოგმატური შინაარსის შემცველია და მათში ცვლილებების შეტანა ძველ მართლმადიდებელთ ყოველთვის დაუშვებლად მიაჩნდათ.

ცნობილია, რომ ბერძნები დასავლელ ქრისტეანებს უძველესი დროიდანვე ადანაშაულებდნენ იმაში, რომ ისინი უკუღმა იწერდნენ პირჯვარს. ასე მაგალითად, "879 წელს, კონსტანტინოპოლის IV (ე. წ. სოფიის) კრებაზე ბერძნები დასავლელებს ამხელდნენ, რომ ისინი "წმიდა წერილის საწინააღმდეგოდ, სადაც მარჯვენა მხარეს უპირატესობა ენიჭება მარცხენასთან შედარებით, ჯვრის გამოსახვას იწყებენ მარცხენა მხრიდან". ანალოგიური საყვედურია გამოთქმული "პანაგიოტის დავაში აზიმიტთან" (XIII ს. მიწურული); ასევე, როგორც მანუილ კალეკასი († 1410) მოწმობს, ბერძნები ლათინთა მიერ ჯვრის გამოსახვას მარცხნიდან მარჯვნივ უკუღმართულ პირჯვრისწერად მიიჩნევდნენ. ბერძნულ სტატიაში, რომელიც ეხება პირჯვრისწერის საკითხს და დამატების სახით თან ერთვის 1650 წელს არსენ სუხანოვის დავას ბერძნებთან, ნათქვამია: "ხოლო ლათინთა შესახებ, რომლებიც ხელს ჯერ მარცხენა მხარზე დაიდებენ, შემდეგ კი მარჯვენაზე... (ვიტყვით) ისინი ქმნიან სხვაგვარად, ხოლო ჩვენ, ბერძნები სხვაგვარად; მაშ, რა ერთობა შეიძლება იყოს ჩვენს შორის?" ("О латынех же, иже руку первее на плече левое, потом на правое... они творят крест инообразнии, мы же грецы инообразне; почто соединение есть между нами?") (Успенский Б. А. Крестное знамение и сакральное пространство: Почему православные крестятся справа налево, а католики - слева направо? М.: Языки славянской культуры, 2004. Язык. Семиотика. Культура. Малая сер.).

ასე რომ, ჯვრის გამოსახვაში (იქნება ეს საკუთარ თავზე ჯვრის გამოსახვა ან კურთხევის გაცემა) დოგმატური შინაარსი გამოიხატებოდა არა მარტო თითების წყობით, არამედ ხელის მოძრაობის მიმართულებითაც (უფრო დეტალურად ამის შესახებ იხ. Б. А. Успенский. Крестное знамение и сакральное пространство: Почему православные крестятся справа налево, а католики - слева направо? - М.: Языки славянской культуры, 2004. 160 с.).

წმიდა მამათა განმარტებებით, პირჯვრისწერა აღნიშნავს ჯვარცმული ქრისტეს და წმიდა სამების აღიარებას. წმ. ბასილი დიდი (IV ს.) ბრძანებს, რომ პირჯვრისწერის წესი ეკლესიას მიეცა ზეპირი გადმოცემით: "სასწაული ჯუარისა სახელისა მიმართ უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა მორწმუნეთა ზედა დაბეჭდუაი ვინ გუასწავა ჩვენ წერით?" (დიდი რჯულისკანონი, "მეცნიერება", თბილისი, 1975 წ., გვ. 506). წმ. ეპიფანე კვიპროსელი (IV ს.) კი აღნიშნავს, რომ პირჯვრისწერა არის მაცხოვრის ნიშანი, რომელიც ყოველთვის იქადაგება ჯვრის ნიშით, "რამეთუ ქრისტე არს თავ და ეკლესიაი ასოი მისა და სძალ მის დიდისა, რომელი ქადაგის ყოველსა ჟამსა ნიშითა მით ჯუარისაითა" (შატბერდის კრებული, თბილისი, 1979 წ., გვ. 139, ედ. ჭელიძე. "ეკლესია - სძალი უფლისა").

ამიტომაც, ძველი, მართლმადიდებლური ეკლესია საეკლესიო განწესებებითაც იცავს ამ უძველეს ჩვეულებას. ამის დასტურია თუნდაც არსენ იყალთოელის "დოგმატიკონი". სწორედ ამ წიგნშია ორი თითით ჯვრის გამოსახვის შესახებ ის ძველბერძნული მოწმობა, რომელსაც არარსებულად მიიჩნევენ ზოგიერთნი, კერძოდ, წიგნის იმ ნაწილში, სადაც მოცემულია მონოფიზიტთაგან მართლმადიდებლურ ეკლესიაში გადმოსულთა მიღების წესი. უარყოფის ლოცვაში, რომელსაც კითხულობს მართლმადიდებლობად მოქცეული მონოფიზიტი, წერია: "ვინცა ვინ არა დასწერდეს ჯუარსა ორითა თითითა, ვითარ-იგი ქრისტეცა, შეჩუენება!" (ამის შესახებ უფრო დეტალურად იხ. ქვემოთ).

საყურადღებოა, რომ მოგვიანებით, XVI საუკუნეში, იგივე განჩინება რუსეთის ადგილობრივ მართლმადიდებლურ ეკლესიასაც მიუღია, სადაც ნათქვამია: "Аще кто не крестится двема перстома, якоже Христос - да будет проклят!" (Стоглав, изд. втор. Казань, 1887 г., гл. 31, стр. 65).

აქვე განმარტებულია, რომ ეს კრულვა წმ. მამათა განჩინებას ეყრდნობა, ხოლო თუ გვკითხავენ, ამგვარი ანათემა სადღა წარმოთქვეს წმ. მამებმაო, პასუხად იმავე იაკობიტთა და მონოფიზიტთა მწვალებლობიდან გადმოსულთა მიღების წესს დავასახელებთ, სადაც გამოთქმულია ეს კრულვა (უფრო დეტალურად იხ. ქვემოთ).

რადგან არიან ადამიანები, რომელთაც პირჯვრისსაწერი წყობისა და თვით ჯვრის გამოსახვის საკითხი უმნიშვნელოდ მიაჩნიათ, სულ ორიოდ სიტყვით შევჩერდებით იმაზე, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს ძველქრისტეანულ ტრადიციაში ჯვარს, მის გამოსახვას. ეს განსაკუთრებულად კარგად ჩანს წმიდა მამათა სწავლებებიდან ჯვრის შესახებ. მაგალითად, წმ. იოანე ოქროპირი ბრძანებს: "უეჭველად ცნობილია, რას მოაქვს ჩვენთვის თავისუფლება. ამიტომაც მოციქული პავლე, მოგვიხმობს რა მისკენ (ვგულისხმობ ჩვენთვის შესაფერის თავისუფლებას), როდესაც უფლის ჯვარსა და სისხლს ახსენებს, ასეთი სიტყვებით გვარწმუნებს: "სასყიდლით სყიდულ ხართ, ნუ იქმნებით მონა კაცთა" (1 კორ. 7:23). "გაიაზრე - ამბობს იგი, - იმ ძვირფას საფასურზე, რომელიც შენთვის არის გადახდილი, და არც ერთი ადამიანის მონა არ გახდები", ხოლო ძვირფას საფასურში იგი ჯვარს გულისხმობს, და არა უბრალოდ თითებით უნდა გამოისახო, არამედ ამას წინ უნდა უძღოდეს გულითადი განწყობა და სრული რწმენა. თუკი ჯვარს ამგვარად გამოისახავ, იმ მახვილის შემხედვარე, რომლითაც მოწყლულია, იმ იარაღის შემხედვარე, რომლისგანაც სასიკვდინე ჭრილობა მიიღო, ვერც ერთი არაწმინდა სული ვერ შეძლებს შენთან მოახლოებას. თუკი ჩვენ თრთოლით ვუყურებთ იმ ადგილებს, სადაც დამნაშავეებს სჯიან, მაშ, წარმოიდგინე, როგორ ძრწიან ეშმა და ეშმაკები იმ იარაღის დანახვაზე, რომლითაც ქრისტემ მათი ძალი შემუსრა და გველს თავი მოჰკვეთა" (წმ. იოანე ოქროპირი. საუბრები. წიგნი პირველი. ჯვრის ნიშზე. თბილისი 2010. გვ. 172-173).

იგივე წმიდა მამა სხვა ადგილას ასეც ბრძანებს: "ქრისტე მოვიდა და მოიტანა მიტევება, გამართლება და სიცოცხლე, მაგრამ მას ისე, უბრალოდ კი არ გვაძლევს, არამედ ჯვრის მიერ".

ქრისტეს ჯვარში მოიაზრება მაცხოვრის მთელი ცხოვრებისა და ყველა საქმის მთელი აზრი. მაცხოვრის განკაცებამ თავისი დასასრული პოვა ჯვარზე. მაცხოვარმა ჯვარზე ვნებით დაამარცხა სიკვდილი. ჯვარზე აღესრულა ადამიანთა გამოსყიდვა პირველდაწყებითი ცოდვისგან.

ამგვარად, წმიდა ჯვარმა ერთგვარად განახორციელა, შეისრუტა მაცხოვრის ყველა ტანჯვა და ღვაწლი, რომელიც კაცთა მოდგმის გადასარჩენად, მის სასარგებლოდ აღესრულა. ჯვრის მნიშვნელობა შეიმეცნება რწმენით. იმისთვის, ვინც ღრმად ჩასწვდა მის მნიშვნელობას და რწმენით გამოისახავს ჯვარს საკუთარ თავზე, ჯვარი ძლევამოსილ იარაღს წარმოადგენს. ჯვრის ნიშანი ღმერთთან აერთიანებს მორწმუნეს, იცავს მას ბოროტი ძალებისგან და ყოველმხრივ შეეწევა.

ქრისტეანები პატივს მიაგებენ უფლის წმიდა ჯვარს. ქრისტეანი მისით აკურთხებს მთელ თავის ცხოვრებას, თვითონაც მუდმივად იწერს პირჯვარს და ჯვრითვე აღბეჭდავს მისთვის ყველაზე ძვირფასს. სიყრმითგან ვიდრე სიკვდილამდე მორწმუნე ქრისტეანი ჯვარს მკერდზე ატარებს, როგორც ქრისტესმიერი ძლევის, დაცვისა და ძალმოსილების ნიშანს; ყოველი საქმე, რომელიც ქრისტეს სადიდებლად კეთდება, იწყება და მთავრდება ჯვრის გამოსახვით. ჯვრის გამოსახვით იწყებს ქრისტეანი ყოველ ცისკარს და მისივე გამოსახვით ამთავრებს დღეს მწუხრზე, ძილად მისვლის წინ" (В. Талин, кандидат богословия. "Журнал Московской Патриархии". 1962. № 9).

ჯვრის ნიშანზე და მისი გამოსახვის ძალაზე სხვა წმიდა მამათა კიდევ უამრავი გამონათქვამის დამოწმება შეგვეძლო, მაგრამ ვფიქრობთ, წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვებიც სრულად საკმარისია იმის საჩვენებლად, რომ ჯვრის გამოსახვა უბრალო ტრადიცია ან მეორეხარისხოვანი საქმე როდია. არ არსებობს ქრისტეანის ცხოვრება ჯვრის გარეშე, არ არსებობს მართლმადიდებლური ღვთისმსახურება ჯვრის გარეშე. ყველაფერი ჯვრის ნიშნით არის აღბეჭდილი და დაცული, რადგან სწორად და მართებულად გამოსახულ ჯვარს ღვთაებრივი მადლი გადმოჰყავს ადამიანზე და ეშმაკთა ძალადობისგან იცავს.

ყველამ კარგად იცის, რომ ძველი მართლმადიდებლები, გაბატონებული ახალმოწესეებისგან განსხვავებით, პირჯვარს იწერენ ძველი წესით: ხუთთითიანი წყობით (შეერთებულია სამი თითი: ცერი, ნეკი და არათითი წმ. სამების ერთობის აღსარების სიმბოლოდ, ხოლო აღმართულია ორი: საჩვენებელი და შუათითი, ქრისტეს ორბუნებოვნების ნიშნად), რომელიც უფრო ორი თითით პირჯვრისწერის სახელწოდებით არის ცნობილი. ძველმართლმადიდებელი ღვთისმსახურები ამავე წყობით გასცემენ კურთხევასაც.

"ნიკონამდე, - ვკითხულობს პროფ. ბ. უსპენსკის ნაშრომში "ჯვრის გამოსახვა და საკრალური სივრცე", - რუსეთის ეკლესიაში მიღებული იყო ორთითიანი წყობა, სადაც ერთი მხრივ აერთებდნენ საჩვენებელ და შუათითს (თანაც საჩვენებელი თითი იყო გამართული, ხოლო შუა ოდნავ მოხრილი), ხოლო მეორე მხრივ - ჰკრავდნენ დიდ თითს, არათითსა და ნეკას. რადგან ადამიანი, რომელიც ასე იწერს პირჯვარს, საკუთარ სხეულს ეხება ორი თითით (საჩვენებელითა და შუათითით), ჯვრის გამოსახვის ამ წესს ორთითიანი ეწოდა (იხ. ქვემოთ სურ.). ასეთი წყობა არის დაცული ძველმოწესეებთან, რომლებმაც არ შეიწყნარეს ნიკონის რეფორმა.

ორთითიანი წყობა

ნიკონმა თავისი განჩინებით ეს წყობა შეცვალა, კერძოდ, მან ბრძანა, შეეერთებინათ პირველი სამი თითი (დიდი, საჩვენებელი და შუა), ხოლო დანარჩენი ორი (უსახელო და ნეკა) ხელისგულზე მოეკეცათ. რადგან ადამიანი, რომელიც პირჯვრისწერისას თავის სხეულს ეხება ამ სამი თითით (დიდით, საჩვენებელითა და შუათითით) ჯვრის გამოსახვის ამ ფორმას სამთითიანი ეწოდა" (იხ. ქვემოთ სურ.) (Борис Андреевич Успенский. Крестное знамение и сакральное пространство (Почему православные крестятся справа налево, а католики - слева направо?) Издательство. "Языки славянской культуры". Москва. 2004. Экскурс. Перстосложение при изображении крестного знамения в православной традиции. § 1. Реформа патриарха Никона и споры о перстосложении в России: двуперстное и троеперстное крестное знамение. Стр. 99).

სამთითიანი წყობა

რაც შეეხება კურთხევას, მას ოფიციალურ მართლმადიდებელ ეკლესიაში გასცემენ გასცემენ ხუთთითიანი, ე. წ. "სახელობითი" წყობით, სადაც აღმართულია საჩვენებელი თითი, მოხრილია შუათითი, ცერი გადაჯვარედინებულია არათითთან, და აღმართული და მცირედ მოხრილია ნეკა თითი. გაბატონებული ეკლესიის ადეპტების შეხედულებით ეს წყობა სლავურ (ზოგიერთის აზრით ბერძნულ-სლავურ) ენაზე გამოხატავს მაცხოვრის სახელს - IC XC.

კურთხევის გასაცემი წყობა რეფორმატორულ მართლმადიდებელ ეკლესიაში

პატრიარქ ნიკონის დროიდან, როდესაც ბერძენი იერარქების წაქეზებით, მეფე ალექსი მიხეილის ძემ და თვით პატრიარქმა ნიკონმა ბერძნებთან სრული უნიფიკაციის მიღწევის მიზნით წამოიწყეს საეკლესიო რეფორმა, ორი თითით პირჯვრისწერის წესი მართლმადიდებლობისთვის უცხო და მწვალებლურ გადმოცემად გამოცხადდა, რის გამოც ის დაიწყევლა. ასევე დაიწყევლა და ეკლესიიდან მოკვეთილ იქნა ამ ჭეშმარიტად ძველი და მართლმადიდებლური საეკლესიო ჩვეულების ყველა მიმდევარი.

XIX საუკუნის მიწურულისა და XX-ის დასაწყისის რუსეთში როგორც სამეცნიერო, ასევე სასულიერო წრეებში შეეცადნენ ისტორიული სიმართლის გარკვევას, რომელმაც გამოიღო ის შედეგი, რომ საბოლოოდ დადგინდა პირჯვრისწერის ძველი წესის მართებულობა და ის, რომ ნიკონ პატრიარქის რეფორმას, რომელმაც მწვალებლობად გამოაცხადა ძველი საეკლესიო წესები, აბსოლუტურად არანაირი საღვთისმეტყველო, ლიტურგიკული და კანონიკური საფუძვლები არ ჰქონდა (ამის შესახებ იხ. ბ. კუტუზოვის "ტრაგიკული შეცდომა თუ დივერსია?". თბილისი 2007 წ. იხ. აგრეთვე: Б. Кутузов. Церковная реформа XVII века: трагическая ошибка или диверсия? http://old-ru.ru/articles/art_44.htm) (URL-ს მიმართვის თარიღი: 17.09.2020).

ნიკონის არგუმენტები, მის მიერ დაწუნებული და დაწყევლილი ძველი გადმოცემების წინააღმდეგ მიმართული, არ დადასტურდა არც ისტორიული მონაცემებით. პირიქით, ისტორიულ და ლიტურგიკულ წყაროებში აღმოჩნდა მრავალი მასალა, რომელმაც დაამტკიცა ძველი გადმოცემების (მათ შორის პირჯვრისწერის ძველი წესის) სრული მართლმადიდებლურობა. ამავე მეცნიერული ძიების შედეგად, 1971 წელს, რუსეთის გაბატონებულმა ახალმოწესეობრივმა ეკლესიამ, პატრიარქ პიმენის (გარდ. 1990 წ.) მეთაურობით მოიწვია ადგილობრივი კრება (თუმც ამ კრებაზე მიწვეული იყვნენ სხვა ადგილობრივ ეკლესიათა და თვით ძველმართლმადიდებლურ კონფესიათა მწყემსმთავრებიც. მათ შორის იყო საქართველოს დღევანდელი ახალმოწესე პატრიარქი ილია II-ც), რომელმაც აღიარა პატრიარქ ნიკონის შეცდომა და მოხსნა მოსკოვის 1667 წლის კრების მიერ გამოთქმული ყველა ანათემა და წყევლა-კრულვა.

მიუხედავად ამისა, საქართველოში და თვით რუსეთშიც დღემდე ძლიერია მიდრეკილება სამი თითით პირჯვრისწერისადმი, თანაც იმ დონეზე, რომ პრინციპულად არ სურთ ორი თითით პირჯვრისწერის აღიარება და ეწინააღმდეგებიან პრაქტიკაში მის დანერგვას. ამ მიმართებით ხშირად გვიმოწმებენ საპატრიარქოს სასულიერო აკადემიის პროფესორ ე. ჭელიძის 1990 წელს გამოცემულ ნაშრომს "ეკლესია - სძალი უფლისა", სადაც ხსენებულ ავტორს განუხილავს ეს საკითხიც.

ძველმართლმადიდებლებთან პოლემიკაში ოპონენტები მეტად პრინციპულ მნიშვნელობას ანიჭებენ თუ რომელი წესია უფრო სწორი და მართებული - ორი თითით პირჯვრისწერა თუ სამი თითით. ჩვენს ოპონენტებს სჯერათ, რომ პირჯვარი უნდა დაიწერონ სამი თითით და რომ ეს არის წმინდა ეკლესიის მამათა უტყუარი გადმოცემა.

ვინ არის მართალი და რომელი წესია მისაღები?

უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჯვრის გამოსახვასთან და პირჯვრისსაწერად თუ კურთხევის გასაცემად საჭირო თითების წყობასთან დაკავშირებულ პრობლემატიკას განსაკუთრებული ადგილი დაუთმო რუსულმა მეცნიერებამ, რაც გამოწვეულია XVII საუკუნეში ნიკონ პატრიარქის რეფორმის შემდეგ გაჩენილი უმძაფრესი დაპირისპირებით ახალმოწესეებსა (ნიკონის მიმდევრებსა) და ძველმართლმადიდებლებს (ძველმოწესეებს) შორის.

ცნობილი პროფესორი ბ. ა. უსპენსკი წერს: "საკითხს იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა იყოს თითების წყობა ჯვრის გამოსახვისას, ანუ როგორ შევკრათ თითები პირჯვრისწერის ან კურთხევის დროს, დიდი მნიშვნელობა აქვს რუსეთის (და არა მარტო - არქიეპ. პ.) ეკლესიის ისტორიისთვის. პატრიარქ ნიკონის რეფორმები, რომლებმაც განხეთქილება გამოიწვია რუსეთის ეკლესიაში, სწორედ თითების წყობის შეცვლით დაიწყო.

1653 წელს, დიდი მარხვის წინ, პატრიარქმა ნიკონმა ეკლესიებს დაუგზავნა ეპისტოლე, რომელშიც მოცემული იყო განკარგულება, ამიერიდან პირჯვარი ეწერათ სამი თითით.

1656 წელს, მართლმადიდებლობის ზეიმის კვირას, მოსკოვში, მიძინების ტაძარში, საზეიმო ანათემა გამოეცხადა მათ, ვინც პირჯვარს იწერდა ორი თითით. მოსკოვის დიდმა კრებამ 1666-1667 წლებში, აღმოსავლელ პატრიარქთა (პაისი ალექსანდრიელისა და მაკარი ანტიოქიელის) მონაწილეობით დაადასტურა სამთითიანი წყობის, როგორც ერთადერთი შესაძლო ფორმის, მართებულობა და კრებითი კრულვა დაადო და ეკლესიიდან სამარადისოდ მოიკვეთა ყველა, ვინც კი ამიერიდან პირჯვრისწერის ძველ წესს დაიცავდა. ასე დაიწყო განხეთქილება.

რუსეთის ეკლესიის განხეთქილებამ გამოიწვია მძაფრი პოლემიკა იმის შესახებ თუ როგორ უნდა დაეწერათ პირჯვარი. ყოველი მხარე მართებულად და უძველესად მიიჩნევდა მის მიერ აღირებულ წესს. ახალმოწესეები (პატრიარქ ნიკონის მიმდევრები), უპირველეს ყოვლისა, გამოდიოდნენ იქიდან, რომ ასე იწერდნენ პირჯვარს იმდროინდელი ბერძნები. ბერძნებში XVII ს-ის შუაწლებისთვის უკვე საყოველთაოდ იყო გავრცელებული სამთითიანი წყობა, და ბუნებრივი იყო ეფიქრათ, თითქოსდა სწორედ მათ ჰქონდათ შენარჩუნებული თითების წყობის ყველაზე მართებული წესი, მაშინ როდესაც რუსებმა მას გადაუხვიეს. მაგრამ ასე არ ფიქრობდნენ ნიკონის მოწინააღმდეგე ძველმოწესეები, რომლებიც გამოდიოდნენ იქიდან, რომ მართებული და უძველესი წესი შენარჩუნებული იყო სწორედ რუსეთში; ეს პასუხობდა წარმოდგენას იმაზე, რომ სწორედ რუსეთში, და არა ბერძნებში, შენარჩუნდა მართლმადიდებლური ტრადიცია, რომელიც ბერძნებში უკვე დაკარგულად ან დამახინჯებულად მიიჩნეოდა.

დავამ ამ საკითხის გარშემო გამოიწვია აუცილებლობა, მიემართათ წყაროებისთვის, რის შედეგადაც ჯვრის გამოსახვის ისტორია რუსეთში უკეთ იქნა გამოკვლეული, ვიდრე სხვაგან. ამასთან განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ე. ე. გოლუბინსკის და ნ. ფ. კაპტერევის გამოკვლევებს.

დღეისთვის დამტკიცებულად შეიძლება ჩაითვალოს, რომ ძველმოწესეები მართლები იყვნენ: მათ შეინარჩუნეს თითების წყობის ძველი ბერძნული წესი, რომელიც თვით ბერძნებმა შეცვალეს. რუსეთის გაქრისტიანების დროისთვის ორი თითით ჯვრის გამოსახვის წესი ბიზანტიაშიც მიღებული იყო და სრულიად ბუნებრივად, რუსებმა ის სწორედ იქიდან მიიღეს. როგორც ჩანს, ბერძნებში ორი თითით ჯვრის გამოსახვა სამთითიანი წესით შეიცვალა XII-XIII საუკუნეებში, მაშინ როდესაც რუსეთში ჯერაც ინარჩუნებდნენ ძველ ტრადიციას: როგორც ეს ხშირად ხდება, პერიფერია უფრო კონსერვატიული აღმოჩნდა, ვიდრე ცენტრი" (პროფ. ბ. უსპენსკი. ხს. შრ. გვ. 101).

რუსეთში ე. წ. "ედინოვერობის" (10) შემოტანის შემდეგ, როდესაც გაბატონებულმა ეკლესიამ ძველმოწესეთა იმ ნაწილს, რომლებიც თანახმა იყვნენ, დამორჩილებოდნენ მმართველ სინოდს, ნება დართო, გამოეყენებინათ ძველი წესები, ორი თითით პირჯვრისწერა ოფიციალური ეკლესიის მიერაც აღმოჩნდა აღიარებული, მაგრამ შეზღუდული გამოყენების თვალსაზრისით. რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის 1929 წლის დროებითი საპატრიარქო სინოდის გადაწყვეტილებით, ორთითიანი წესი, სამთითიანის გვერდით, მადლმოსილად და მაცხოვნებლად იქნა აღიარებული (იხ.: Акты Московского Патриаршего Престола, 1929, с. 5-6; М. Л. Зеленоградский [М. Л. Гринберг]. Жизнь и деятельность архиепископа Андрея (князя Ухтомского). М., 1991, с. 218-222). Сергей Зеньковский. Русское старообрядчество: Духовные движения семнадцатого века. Müნცჰენ, 1970 (Fორუმ შლავიცუმ, 21) Репринт: М., 1995; ეს გადაწყვეტილება დაამტკიცა რუსეთის ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიის 1971 წლის ადგილობრივმა კრებამაც (იხ.: С. Г. Вургафт, А. И. Ушаков. Старообрядчество: лица, события, предметы и символы. Опыт энциклопедического словаря. М., 1996 с. 145, 153-154); ამასთან დაკავშირებით შეად.: Б. А. Успенский. К истории троеперстия на Руси. AION (Annali dell’Istituto Universitario Orientale di Napoli) Slavistica, 5 (1997-1998). Napoli, 2000 (p. 571-581). Цит. по изд.: Успенский, 2002а (с. 361-370). с. 367-368, примеч. 2). პატრიარქ იოაკიმეს დროს (1675-1690 წწ.) იყო წმინდანთა დეკანონიზაციის შემთხვევები მხოლოდ იმის საფუძველზე, რომ მათი უხრწნელი გვამები ინარჩუნებდა ხელების ორთითიან წყობას. ასე მოხდა ანა კაშინსკაიას შემთხვევაში 1678 წელს და ექვთიმე არხანგელსკოგოროდელის შემთხვევაშიც 1683 წ. (იხ. Е. Голубинский. История канонизации святых в русской церкви. Изд. 2-е. М., 1903. Оттиск из ЧОИДР, 1903, кн. 1. с. 166; С. Г. Вургафт, А. И. Ушаков. Старообрядчество: лица, события, предметы и символы. Опыт энциклопедического словаря. М., 1996 с. 28, 92).

__________________

10. ედინოვერობა (Единоверие). სხვა სახელწოდებებით: "მართლმადიდებლური ძველმოწესეობა", "საეკლესიო ძველმოწესეობა", "რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ძველმოწესეობრივი სამრევლო" - მიმართულება ძველმოწესეობაში, რომლის მომხრეებმა იმ პირობით, რომ შეუნარჩუნდებოდათ ძველი საღვთისმსახურებო წეს-განგება (ორთითიანი პირჯვრისწერა, მსახურება ძველი (ნიკონამდელი) ნაბეჭდი წიგნებით და სხვა) და ძველრუსული ყოფა-ცხოვრება, აღიარეს მოსკოვის საპატრიარქოს იერარქიული იურისდიქცია.

https://ru.wikipedia.org/wiki/Единоверие (URL-ს მიმართვის თარიღი: 17.09.2020).

__________________

პირველი (ერთეული) ცნობები რუსეთში სამთითიანი წყობის გაჩენის თაობაზე განეკუთვნება XV საუკუნეს. მაშინვე ჩნდება სტატიები, რომლებიც ეძღვნება ჯვრის გამოსახვის წესს და ადასტურებს ორი თითით მისი გამოსახვის აუცილებლობას. ამგვარი სტატიების გამოჩენა შეიძლება იყოს ირიბი მტკიცებულება იმისა, რომ რუსეთში ამ დროს ვრცელდებოდა სამთითიანი წესი. მასთან ბრძოლა აქტუალური ხდება ბერძნების მიერ ჯერ კიდევ კათოლიკეებთან უნიის ხელმოწერის (1439 წ.), კონსტანტინოპოლის დაცემის (1453 წ.) და რუსეთის ავტოკეფალური ეკლესიის ჩამოყალიბების (1461 წ.) შემდეგ, როდესაც "რუსულ მართლმადიდებლობას" უკვე უპირისპირებენ "ბერძნულს".

ეს მოვლენები რუსეთში განპირობებული იყო მიზეზ-შედეგობრივი კავშირებით: რუსეთის ეკლესიის ავტოკეფალია უშუალო მიმართებაშია ფლორენციის უნიასთან, რომელშიც ამავე დროს ხედავენ ბიზანტიის იმპერიის დაცემის მიზეზებსაც; ამ პირობებში ბუნებრივი იყო, ეჭვის თვალით შეეხედათ ბერძნული წეს-ჩვეულებებისთვის იმ შემთხვევაში, თუკი ის განსხვავდებოდა რუსულისგან. ამასთან, ყველა იმ ადამიანის დაწყევლა, ვინც პირჯვარს არ იწერს ორი თითით, რომლებიც ხშირად გვხვდება რუსულ ხელნაწერებში, საბოლოო ჯამში თავის დასაბამს იღებს ბერძნული წყაროებიდან; შეად. მწვალებელთა მიღების წესები, რომლებიც ცნობილია როგორც ბერძნულ ორიგინალებში, ასევე საეკლესიო სლავურ თარგმანებშიც: Εἴ τις οὐ σφραγίζει τοἳς δυσὶδακτύλοις καθὼς καὶ ὁ Χριςτός, ἀνάθεμα. "Иже не крестится двема перстома, яко и Христос, да будет проклят" (შეჩვენების იგივე ფორმულაა მოცემული არსენ იყალთოელის "დოგმატიკონში" (XI - XII ს.). ამის შესახებ უფრო დეტალურად იხ. ქვემოთ). ასეთივე კრულვა გამოთქვა მოსკოვის "ასმუხლიანმა" კრებამაც 1551 წელს. ამ კრების დადგენილებებში (თ. 31) ვკითხულობთ: "Аще ли кто двема персты не благословляетъ, якоже и Христосъ, или не воображает двема персты крестного знамениа, да будет проклят, - святии отцы рекоша... Иже кто не знаменуется двема персты, якоже и Христосъ, да есть проклят" ("ვინც ორი თითით არ გასცემს კურთხევას, ვითარც ქრისტე, ან პირჯვარს არ იწერს ორი თითით, შეჩვენებულ იყოს, - წმიდა მამებმა ბრძანეს... ვინც ორი თითით არ დასწერს ჯვარს, ვითარც ქრისტე, - შეჩვენებულ იყოს").

როგორც ვხედავთ, დავამ თითების წყობის შესახებ რუსეთში მიიღო აღმსარებლობითი ხასიათი, რაც განსაკუთრებული სიმკვეთრით გამოვლინდა განხეთქილების დროს, რომელიც გამოიწვია პატრიარქ ნიკონის რეფორმამ (Успенский Б. А. Крестное знамение и сакральное пространство: Почему православные крестятся справа налево, а католики - слева направо? М.: Языки славянской культуры, 2004. 160 с. http://ec-dejavu.ru/s/Sign_of_the_Cross.html) (URL-ს მიმართვის თარიღი: 17.09.2020).

გაგრძელება მომდევნო გვერდზე

<<<

>>>