არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა)
გზა - მართლად სავალი
ნაწილი I
შთაფლვა თუ დასხმა?!
შთაფლვითი ნათლობის კანონიკურობისა და დასხმითი ნათლობის უკანონობის შესახებ
გზა -
ნაწილი I
შთაფლვა თუ დასხმა?!
შთაფლვითი ნათლობის კანონიკურობისა და დასხმითი ნათლობის უკანონობის შესახებ
მკითხველო, წინამდებარე წიგნი, რომლის ინტერნეტ-ვერსიასაც ჩვენს ოფიციალურ საიტზე გთავაზობთ, მართლმადიდებლური სარწმუნოების საძირკვლის გამაგრების, შენთვის ჭეშმარიტი ქრისტეანული გზის ჩვენებას ისახავს მიზნად. აქ თავმოყრილია დიდძალი კვლევითი მასალა, რომელიც ეხება დოგმატიკის, ლიტურგიკის, ეკლესიის ისტორიის და ესქატოლოგიის სფეროებს. წიგნი მდიდარია ფაქტობრივი და დოკუმენტური მასალით და მოიცავს პერიოდს I საუკუნიდან ვიდრე XXI საუკუნემდე. ავტორი გვაძლევს ნათლისღების საიდუმლოს, სხვადასხვა ლიტურგიკული წეს-ჩვეულების, 17-ე საუკუნის საეკლესიო რეფორმისა და მისი შედეგების შემჭიდროებულ, მაგრამ ამავე დროს ღრმა ანალიზს.
წიგნში მხილებულია ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის წინააღმდეგ მიმართული ცილისწამებებისა და ბრალდებების უსაფუძვლობა; ავტორის მიზანია, ჭეშმარიტების ერთგულ ყოველ ქრისტეანს მიუთითოს გზა მართლად სავალი. იმის გასარკვევად, რომ ეს გზა სწორედ ძველმართლმადიდებლურ ქრისტეანობასთან მიდის, არა მარტო აქ მოტანილი საეკლესიო წესებისა და სხვადასხვა მოვლენის განმარტება დაგეხმარება, არამედ კრებულში თავმოყრილი სადისკუსიო მასალებიც დიდად წაგადგებგა და ორ მოპაექრე მხარეს შორის მტყუან-მართლის გარჩევაც არ გაგიჭირდება.
წიგნის პირველი ნაწილი ეძღვნება ნათლისღების საიდუმლოს, მისი შესრულების კანონიკურ და არაკანონიკურ ფორმებს; მეორე ნაწილი - 17-ე საუკუნის რუსეთის საეკლესიო რეფორმას და მის შედეგებს როგორც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასევე მსოფლიო მართლმადიდებლობისთვის; მესამე ნაწილი კი მთლიანად ეძღვნება ეკლესიის უძლეველობას.
ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვარულით უძღვნის ამ წიგნს ძველმართლმადიდებლური ეკლესიის არქიეპისკოპოსი პავლე (ხორავა) წმიდა სარწმუნოების გზაზე შემდგარ ყოველ მართლმადიდებელს.
წიგნი გამოიცა ძველმართლმადიდებელ ქრისტეანთა შემოწირულობით.
თავი XV
____________________________________________________________________________________________________________________
არის თუ არა "დიდაქე" მოციქულთა მოძღვრება?
ახლა გადავიდეთ დასხმითი ნათლობის მოყვარულთა კლუბის ერთ-
რადგან "დიდაქე" პირველი წერილობითი ძეგლია, რომელშიც ნახსენებია დასხმითი ნათლობა და მეტიც, მოცემულია ნათლისღებისთვის საჭირო ინსტრუქცია, სადაც წყლის ნაკლებობის შემთხვევაში ნებადართულია დასხმაც, მსჯელობას ამ თემაზე სწორედ "დიდაქედან" დავიწყებთ.
რა სახის ძეგლია "დიდაქე", ვინ არის მისი ავტორი და რა ადგილი ეპყრა მას ძველ ეკლესიაში?
ჩვენთვის საინტერესო საკითხთან დაკავშირებით (VII თავი. ნათლისღებისათვის. მუხლები 1-
მიუხედავად იმისა, რომ "დიდაქე" დასაშვებად მიიჩნევს დასხმით ნათლობას, აშკარაა, რომ ასეთი ფორმით ნათლობას ის მხოლოდ უკიდურესი შემთხვევისთვის განაწესებს. "თუ არა გაქვს მდინარი წყალი... თუკი ვერ ძალგიძს რომ ცივში იყოს... თუ არც ერთი გაქვს, არც მეორე, სამგზის დაასხი წყალი სახელითა მამისა, ძისა და სულიწმიდისა". ამ აზრისაა "დიდაქეს" მკვლევართა დიდი უმრავლესობა.
მიუხედავად ამისა, "დიდაქეს" ეს მოწმობა პირველქრისტეანული ეკლესიის უმთავრესი სჯულმდებლობაა ე. ჭელიძისთვის, რომელიც, თურმე "წერილობით, სიტყვიერად წმ. მოციქულთა კალამს ეკუთვნის" (ე. ჭელიძე. "ეკლესია -
ეს ძეგლი, როგორც მისი სათაურიდანვე ჩანს, მასში გადმოცემულ მოძღვრებას წმ. მოციქულებს მიაწერს (რასაც, სხვათა შორის, მკვლევართა ნაწილი არ იზიარებს). შევეცდებით, ჩვენს ხელთ არსებული გამოკვლევების საფუძველზე ვაჩვენოთ, რომ იგი არა მარტო ნათლისღების, არამედკიდევ სხვა მრავალ საკითხშიც ეწინააღმდეგება წმ. მოციქულთა სწავლებას, მათ შორის პირველდაწყებითი ეკლესიის დამოკიდებულებებსაც საეკლესიო მსახურების საკითხების ამა თუ იმ ფორმებისადმი.
ჩვენი სურვილია, ქართველ მორწმუნე საზოგადოებას გავაცნოთ "დიდაქეს" სამოციქულო წარმომავლობის უარმყოფელი მოსაზრებები, რათა მარტოოდენ ბ-
დღევანდელ საქართველოში განსაკუთრებულად პოპულარულია "დიდაქეს" მთავარი აპოლოგეტის, ბ-
"ასე რომ, -
"დიდაქეს" აღმოჩენა და გამოკვლევები
1873 წელს (ზოგიერთი მონაცემით 1875 წ.) კონსტანტინოპოლის ერთ-
ხსენებული ძეგლი დასაშვებად მიიჩნევს ნათლობის წყალპკურებით წესს, რაც მსოფლიო მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ შეწყნარებული არ არის, ამიტომაც ამგვარი "ნათლობით" შებილწული "ეკლესიების" აპოლოგეტები მცდელობას არ აკლებენ, მიაკუთვნონ იგი მოციქულებს და მას კანონიერი სტატუსი მიანიჭონ.
"დიდაქეს უძველესობაში ეჭვი შეჰქონდათ სწორედ მათ, -
თავიდანვე, სანამ ძეგლის შედგენის თარიღს შევეხებოდეთ, გვსურს აღვნიშნოთ, რომ მარტოოდენ სახელწოდებაში გაცხადებული პრეტენზია (გაიხსენეთ: ძეგლს ეწოდება "12 მოციქულთა მოძღვრება") არ კმარა იმისთვის, რომ ძეგლი მაინცდამაინც წმ. მოციქულებს მივაწეროთ. მართლმადიდებელთათვის ცნობილია უამრავი ფაქტი, როდესაც ამა თუ იმ ერეტიკული შინაარსის თხზულებას ხან მოციქულებს, ხან კიდევ წმიდა მამებს მიაწერდნენ. მაგალითად, პირველ საუკუნეში არსებობდა ათეულობით ყალბი "სახარება", რომლებიც სამოციქულო წარმომავლობის პრეტენზიას აცხადებდნენ, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ეკლესიამ უარყო ისინი და წმ. წერილის კანონში მხოლოდ ოთხი სახარება შეიტანა (Еп. Аверкий. Руководство к изучению священного Писания Нового Завета, часть I, Четвероевангелие. Москва 1995 г., стр. 14).
ასევე ცნობილია იოანე ღვთისმეტყველის სახელით წარწერილი ცრუ "აპოკალიფსისები, "მოციქულთა მიმოსვლად" ცნობილი ყალბი თხზულება, რომელსაც თავიანთი მწვალებლობების დასამტკიცებლად იმოწმებდნენ ხატთმებრძოლნი და რომელიც მე-
წმ. ათანასე ალექსანდრიელი თავის 39-
ე. ჭლიძე ამბობს: "დიდაქეს უძველესობაში ეჭვი შეჰქონდათ სწორედ მათ, რომლებისთვისაც არავითარი ფასი არ ჰქონდა ძველბერძენ წმიდა მამათა და სჯულისკანონის მოწმობებს"-
ე. ჭელიძეს და მის მომხრეებს უნდა შევახსენოთ, რომ ამა თუ იმ ნაწარმოების კანონიკურობას მისი შინაარსი გვიდასტურებს და არა "სიძველე". ყველა ის "სახარებაც" ხომ "უძველესია" რომლებიც ეკლესიამ აპოკრიფებად შერაცხა?! "დიდაქეს" სახელწოდებით მართლაც ცნობილია თხზულება, რომელსაც ეკლესიის ზოგიერთი წმ. მამა საკითხავ წიგნად მიიჩნევდა (მაგ. ათანასე ალექსანდრიელი), მაგრამ რა გარანტია გვაქვს, რომ ჩვენამდე მოღწეული ძეგლი იმ ძველი თხზულების ზუსტი ასლია?
ზოგიერთი მეცნიერის მცდელობა, წარმოგვიჩინოს დღევანდელი "დიდაქე" იმ ძველი "დიდაქეს" ზუსტ ასლად, უფრო სურვილია, ვიდრე რეალობა. გავიხსენოთ ისიც, რომ "დიდაქეს" სამოციქულო წარმომავლობაზე ყველა მეცნიერი ერთი აზრისა არ არის.
რაც შეეხება იმას, თითქოსდა ""დიდაქეს" უძველესობაში ეჭვი შეჰქონდათ სწორედ მათ, რომლებისთვისაც არავითარი ფასი არ ჰქონდა ძველბერძენ წმიდა მამათა და სულისკანონის მოწმობებს", ეს მტკიცება პირდაპირ მკრეხელობას შეიცავს, რამეთუ "დიდაქეს" უძველესობაში ეჭვი შეჰქონდათ ევსები კესარიელს (IVს), წმ. ანასტასი ანტიოქელს († 599), წმ. ნიკიფორე კონსტანტინოპოლელს († 828), ხოლო წმიდა და უგანათლებულესმა პატრიარქმა ფოტიმ († 891) "დიდაქე" ყურადღების ღირსადაც კი არ ჩათვალა და თავის საკმაოდ ვრცელ "ბიბლიოთეკაში" არ შეიტანა (Учение 12 апостолов, изд. Учебно-
ასე რომ, თუ ე. ჭელიძის მტკიცებას დავიჯერებთ, ეკლესიის ზემოთ ხსენებული და საკმაოდ დიდი ავტორიტეტის მქონე მამებისთვის "ძველბერძენ მამათა და სჯულის კანონის მოწმობებს არავითარი ფასი" არ ჰქონია.
შეუძლებელია ე. ჭელიძეს არ სცოდნოდა ზემოთ ხსენებულ მამათა, "დიდაქესადმი" დამოკიდებულება, რამეთუ ეს მკლევართათვის საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტია. ვეჭვობთ, რომ ჩვენი ოპონენტი ამით მხოლოდ თავს იზღვევს, მეტიც, არაკანონიკური ძეგლის კანონიკურად წარმოჩენის გამო პასუხისმგებლობის აცილებასაც ცდილობს, როცა წერს: "საზოგადოდ უნდა აღვნიშნოთ, რომ კანონიკურ და აპოკრიფულ წიგნთა ისეთი სიებით სარგებლობა, რომელიც სჯულისკანონში არ შესულა, მეტად საფრთხილოა. მაგალითად, აღვნიშნავთ გელასი პაპის ავტორობით ცნობილ სიას, რომელიც მე-
მიზანი გარკვეულია: გელასი პაპის მიერ დაშვებული "შეცდომის" წარმოჩენით ბ-
ასევე ცნობილია, რომ მოციქულთა კანონების ის კრებული, რომელიც 85 განწესებას შეიცავს და "დიდ რჯულისკანონშია" შეტანილი, შედგენილია იოანე III სქოლასტიკოსის მიერ. არსებობს დიონისე მცირის მიერ ბერძნულიდან ლათინურად თარგმნილი "მოციქულთა კანონების" იგივე კრებული, ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ მასში მხოლოდ 50 კანონია მოცემული. ასე რომ, ბ-
მაგრამ, ყველაზე უმთავრესი მაინც ის არის, რომ "დიდაქე", ანგარიშგასაწევ ძეგლად არ აღიარა თვით მსოფლიო მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ.
ამ ფაქტს ერთხმად ადასტურებენ მართლმადიდებელი მკვლევრები. "როგორც ჩანს, -
რაც შეეხება "დიდ რჯულისკანონში" შეტანილ წმ. ათანასე ალექსანდრიელის სადღესასწაულო ეპისტოლეს, რომელშიც "დიდაქეც" მოიხსენიება, უნდა ითქვას, რომ ეს გარემოება ამ ძეგლს კანონიკურ ხასიათს მაინც ვერ მიანიჭებს, რამეთუ, ჯერ ერთი, თვით წმ. ათანასე მას არაკანონიკურ (საკითხავ) წიგნად მიიჩნევს და მეორეც, წმ. ათანასე თავის ეპისტოლეში ჰერმესის "მწყემსსაც" ("პიმენი") ახსენებს, რომელიც ასევე არაკანონიკურია და საკითხავ წიგნად არის მიჩნეული.
შეგახსენებთ, რომ "დიდაქეს" მსგავსად ჰერმესის "მწყემსიც" ათანასე ალექსანდრიელის მიერ სადღესასწაულო ეპისტოლეში საკითხავ წიგნთა სიაშია შეტანილი, ხოლო ეს ეპისტოლე, თავის მხრივ, შეტანილია "დიდ რჯულისკანონში", რომლის გამო ბ-
ყველა მართლმადიდებელი ქრისტეანისთვის ცნობილია, რომ არაკანონიკური (საკითხავი) წიგნები სარწმუნოებრივი დოგმატების დასასაბუთებლად არ გამოდგება, ხოლო ნათლობის წესი, რამდენადაც მისი შესრულების ფორმაში ქრისტეს სამდღიანი დაფლვისა (დამარხვისა) და აღდგომის დოგმატური შინაარსია ჩადებული, კავშირშია დოგმატიკასთან.
რაც შეეხება "დიდაქეს" დაწერის თარიღს და მის ავტორს, ე. ჭელიძე იზიარებს იმ მეცნიერთა აზრს, რომელთაც მიაჩნდათ რომ "დიდაქე" პირველი საუკუნის მიწურულს დაიწერა. "დიდაქეს იცნობდა და იყენებდა ქრისტიანული სამყარო I ს. მიწურულიდანვე", -
მაგრამ მეცნიერთა მიერ არც ეს აზრია ერთსულოვნად გაზიარებული. ძეგლის თარიღთან დაკავშირებით დიდი კამათია მეცნიერ-
ა. კარაშევი მათზე უფრო შორს მიდის და ძეგლს 50-
თავად ძეგლის აღმომჩენი, მიტროპოლიტი ფილოთეოს ბრიენიოსი და ცნობილი მეცნიერი ჰარნაკი ძეგლის დაწერის თარიღად 120-
წარმოდგენილი მასალები, ვფიქრობთ, საკმარისია იმის საჩვენებლად, რომ ხსენებული ძეგლის დაწერის თარიღად I ს. მიწურულის მიჩნევა საყოველთაოდ გაზიარებული არ არის. ჩვენმა ოპონენტმა შეიძლება გაიზიაროს შეხედულება, რომელიც ამ ძეგლს პირველი საუკუნის მიწურულს განაკუთვნებს, მაგრამ ჩვენ უფრო დეკანოზ ნ. აფანასიევის მტკიცებებს დავეყრდნობით, რომელიც ამ ძეგლის არა სამოციქულო, არამედ მონტანისტურ წარმომავლობას წარმოაჩენს.
ასეთივე აზრთა სხვადასხვაობაა ძეგლის ავტორის ვინაობასთან დაკავშირებით. მეცნიერნი მხოლოდ ერთ საკითხში არიან აბსოლუტურად თანხმიერნი: "მიუხედავად იმისა, რომ ძეგლს ეწოდება "12 მოციქულთა მოძღვრება", სრულიად ცხადია, რომ ის უშუალოდ მოციქულთა წრიდან არ გამოსულა... ასევე ცხადია, რომ მისი ავტორია იუდეოქრისტეანი" (Учение 12 апостолов, 1996 г., დასახ. გამოცემა. გვ. 17).
უფრო მეტიც, ძეგლი არათუ არ ეკუთვნის მოციქულებს (რასაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მიუხედავად საკმაოდ ორაზროვანი განმარტებისა, არც ე. ჭელიძე უარყოფს, (იხ. მისი ნაშრომი "ეკლესია -
უთანხმოება პირველი
ისტორიულ ჭრილში თუ განვიხილავთ, წმ. მოციქულთა წერილისა და ღვაწლისთვის სრულიად უცხოა ამგვარი მოთხოვნა: "არსად, მოციქულთა ეპისტოლეებში არ გვხვდება მითითება, რომ მათ ამა თუ იმ ეკლესიაში ხანგრძლივი დროით დარჩენა ეკრძალებოდეთ" (დეკ. ნ. აფანასიევი. "Церковь Духа Святого", დასახ. გამოც. კომენტარები. გვ. 91). "თუ ვივარაუდებთ, რომ "დიდაქეს" მე-
საეკლესიო გადმოცემის თანახმად, სულთმოფენობის შემდეგ მოციქულებმა 15 წელიწადი დაჰყვეს იერუსალემში. ამჯერად ჩვენთვის მნიშვნელოვანი არ არის თუ რამდენად ზუსტია ეს ციფრი; უბრალოდ, უეჭველია, რომ მოციქულები საკმაოდ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იყვნენ იერუსალიმში. რაიმე ვადით ამა თუ იმ ეკლესიაში ყოფნა არც წმიდა მოციქულ პავლეს ჰქონია შეზღუდული, არც წმ. პეტრეს და არც სხვა მოციქულებს. იხილეთ ამის დამადასტურებელი ადგილები წმ. წერილიდან.
წმიდა მოციქულ პეტრეზე ნათქვამია, რომ "იყო მრავალ დღე დადგრომილ იოპეს შინა სვიმონ მეპრატაკისა თანა" (საქმე 9:43).
"მეორე დღეს შევიდნენ კესარიაში. მათ მომლოდინე კორნელიუსს ნათესავები და ახლო მეგობრები შემოეკრიბა. როგორც კი შევიდა პეტრე, კორნელიუსი შეეგება, ფეხებში ჩაუვარდა და თაყვანი სცა. პეტრემ კი წამოაყენა და უთხრა: ადექი, მეც ხომ ადამიანი ვარ. მასთან საუბრით შევიდა შინ, სადაც დახვდა ბევრი წვეული. და უბრძანა მათ, ნათელ ეღოთ იესო ქრისტეს სახელით. … მაშინ სთხოვეს, რამდენიმე დღე დარჩენილიყო მათთან" (საქმე 10:24-
"იკონიაში … კარგა ხანს დარჩნენ (მოციქულნი -
"იქიდან გასცურეს ანტიოქიისკენ. … ანტიოქიაში ჩასულებმა შეკრიბეს ეკლესია და … კარგა ხანს დარჩნენ იქ მოწაფეებთან ერთად" (საქმე 14:26-
"ტროადან გემით გავედით და პირდაპირი სვლით მივადექით სამოთრაკეს, ხოლო მეორე დღეს -
"ამფიპოლისი და აპოლონია გადაიარეს და თესალონიკეში ჩავიდნენ, სადაც იყო იუდეველთა სინაგოგა. პავლე, ჩვეულებისამებრ, შევიდა მათთან და სამ შაბათს ელაპარაკებოდა წერილიდან" (საქმე 17:1, 2).
"ხოლო პავლე კარგა ხანს დარჩა იქ, მერე კი დაემშვიდობა ძმებს და პრისკილასა და აკვილასთან ერთად გემით გაემართა სირიისაკენ; კენქრეაში თმა შეიკვეცა, ვინაიდან აღთქმა დაედო" (საქმე 18:18).
"სინაგოგის წინამძღვარმა კრისპუსმა მთელი თავისი სახლეულითურთ ირწმუნა უფალი; ასევე მრავალმა კორინთოელმა, პავლეს რომ უსმენდა, ირწმუნა და ნათელ იღო. ერთი წელი და ექვსი თვე დაჰყო იქ და ასწავლიდა იქაურებს ღვთის სიტყვას" (საქმე 18:8, 11).
"კესარიაში ჩასვლის შემდეგ იერუსალიმს ეწვია, მოიკითხა ეკლესია და ანტიოქიაში ჩავიდა. ერთხანს იქ დაჰყო, შემდეგ წამოვიდა და ჯერ გალატია დაიარა, მერე კი -
"ასე გაგრძელდა ორ წელიწადს და ასიის ყველა მცხოვრები, იუდეველიც და ბერძენიც, ისმენდა უფლის სიტყვას" (საქმე 19:10).
"მოხდა ისე, რომ კორინთოში აპოლოსის ყოფნისას პავლემ მოიარა ზემო მხარენი და ეფესოში ჩავიდა, სადაც ზოგიერთ მოწაფეს შეხვდა… მერე სინაგოგაში შევიდა, სამი თვე თამამად ლაპარაკობდა და დარწმუნებით საუბრობდა ღვთის სასუფეველზე" (საქმე 19:1, 8).
"მაკედონიაში გაგზავნა თავისი ორი მსახური -
ლუკა მახარობლის ცნობით, წმ.მოციქული პავლე ელადაში იყო "სამი თვე" (საქმე 20:3), "ჩვენ კი, -
ხოლო ტიროსში "მოწაფეები მოვინახულეთ და შვიდი დღე დავყავით იქ".
ამის შემდეგ… "კარგა ხანს დავყავით მისას" (საქმე 21:10).
წმ. მოციქული პავლე კორინთელებს აუწყებს: "ხოლო მე მოვალ თქვენთან, როცა მოვივლი მაკედონიას, რადგანაც მაკედონიიდან უნდა ჩამოვიდე. შეიძლება ერთხანს დავრჩე თქვენთან და იქნებ კიდეც გამოვიზამთრო, რათა შემდეგ გამაცილოთ, საითაც წავალ. რადგან ამჯერად არ მინდა გავლით გინახულოთ, არამედ იმედი მაქვს, რომ, თუკი უფალი ინებებს, რამდენიმე ხანს დავყოფ თქვენთან" (1 კორინთ. 16:5-
ყოველივე ამის ფონზე ვის შეუძლია ამტკიცოს, რომ ტიმოთეს, რომელიც შესაძლებელია მისულიყო კორინთელებთან, ორ დღეზე მეტ ხანს არ დააყოვნებდა პავლე, რამეთუ ასე ბრძანა: "ხოლო თუ ტიმოთე გეწვიათ, ეცადეთ უშიშრად გყავდეთ, რადგანაც ღვთის საქმეს ასრულებს, ისევე, როგორც მე" (1 კორინთ. 16:10); ასევე ძმა აპოლოსისთვის, "...ძმა აპოლოსს კი ბევრი ვეხვეწე, რომ ძმებთან ერთად გწვეოდათ, … მოვა, როცა მოიცლის" (1 კორინთ. 16:12); ან ტვიქიკოსს, რომელიც მოუვლინა კოლოსელებს, რათა "ნუგეშინის-
ყოველივე ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე "12 მოციქულთა მოძღვრებად" წოდებული ძეგლის მოთხოვნა, რომ ადგილობრივ ეკლესიაში მოციქული ორ დღეზე მეტ ხანს თუ დარჩება შეირაცხოს ის ცრუმოციქულად და ცრუწინასწარმეტყველად, მოციქულთა სწავლებას არ წარმოადგენს; აქედან ბუნებრივია, საკამათოა ის გაფრთხილებაც, რომელსაც "დიდაქე" იძლევა და, რომლის თანახმადაც: "ყოველი წინასწარმეტყველი, რომელიც ჭეშმარიტებას ასწავლის, მაგრამ თავად არ მოქმედებს ისე, როგორც ასწავლის, ცრუწინასწარმეტყველია" ("დიდაქე" 11:10), -
უკეთურებაა ფიქრი, თითქოსდა მოციქულნი საკუთარ განწესებებს თვითონვე არ ასრულებდნენ; ეს წინააღმდეგობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოიხსნება, თუკი "12 მოციქულთა მოძღვრებად" ცნობილ ძელგს ქრისტეს ჭეშმარიტ მოციქულთა მოძღვრებად არ მივიჩნევთ.
იდეური თვალსაზრისით, "დიდაქეს" ზემორეხსენებული მოთხოვნა, როგორც ჩანს, ამავე ძეგლის ავტორის (ან ავტორთა) იმ შეხედულებიდან გამომდინარეობს, რომლის თანახმადაც ეკლესია აღიქმება, როგორც უნივერსალური დაწესება და ბუნებრივია, მის მსახურებსაც უნივერსალურ მნიშვნელობას (ანუ დანიშნულებას) აკუთვნებენ (ამის შესახებ უფრო დეტალურად იხ. დეკ. ნ. აფანასიევის ნაშრომი "სულიწმიდის ეკლესია" (Церковь духа святого. https://azbyka.ru/otechnik/Nikolaj_Afanasev/tserkov-
უთანხმოება მეორე
ის წინააღმდეგობა, რომელიც "დიდაქეს" პირველდაწყებითი ეკლესიის ცნობიერებისა და მოციქულთა პრაქტიკისგან განასხვავებს, ბევრმა მკვლევარმა შეამჩნია, რის გამოც მას მწვალებელ მონტანისტებს აკუთვნებენ (F. E. Vokes. The riddle of the Didache, London, 1938. Прот. Н. Афанасьев. "Церковь Духа Святого". Рига, стр. 67) (თუ რატომ, ამას ქვემოთ მოგახსენებთ), მაგრამ "დიდაქეს", როგორც ყოველგვარ სიყალბეს, თავისი აპოლოგეტებიც ჰყავს, მათ შორის არის მკვლევარი კარაშევი, რომელსაც მიაჩნია, რომ "დიდაქე"-
მაგრამ ასეთი განმარტება ვერ ხსნის პრობლემას, ჯერ ერთი იმიტომ, რომ თვით მოციქულნი "დიდაქეს" XI:10 მუხლის შესაბამისად XI:3-
მაგრამ ამჯერად ისევ ხსენებული ძეგლის წინასწარმეტყველებს დავუბრუნდეთ. "12 მოციქულთა მოძღვრების" შემდგენელი წინასწარმეტყველთა მსახურების დეტალურ აღწერას არ იძლევა, მაგრამ ზოგიერთი ნიშანი აქაც ეწინააღმდეგება მოციქულებს. ცხადია, რომ ადგილობრივ ეკლესიაში მოსული წინასწარმეტყველი ექვემდებარება განსჯას -
"ეს პირველი მოთხოვნა, რომელსაც ჭეშმარიტ წინასწარმეტყველს უყენებენ, როგორც ჩანს წმ. მოციქულ პავლეს სიტყვების რემინისცენციაა. იგი ბრძანებს: "დაღაცა თუ ჩუენ, გინა თუ ანგელოზი ზეცით გახარებდეს თქუენ გარეშე მისსა, რომელი იგი გახარე თქუენ, შეჩუენებულ იყავნ" (გალატ. 1:8), რადგან ეს "მოძღვრება" (ანუ "დიდაქე") არავითარ მოძღვრებას არ გვთავაზობს იმ მორალურ განწესებათა გარდა, რომელთაც არა აქვთ განსაკუთრებულად ქრისტეანული ხასიათი" (J. P. Audet, affinites Litteraires et doctrinales du `Manuel de Discipline. Rev. Biblique, 59 (1952), p. 219-
ჭეშმარიტი წინასწარმეტყველი ზნეობრიობის მაგალითი უნდა იყოს მორწმუნეთათვის, რისთვისაც იგი უნდა ფლობდეს "უფლის წესებს" ("დიდაქე" XI:8). ცრუ წინასწარმეტყველი არ უნდა იქნეს შეწყნარებული ეკლესიაში, ხოლო ჭეშმარიტი "შეწყნარებულ უნდა იქნეს როგორც უფალი" (XI:4) და აქ "12 მოციქულთა მოძღვრება"-
"წინასწარმეტყველთაგან კი ილაპარაკონ ორმა ან სამმა, ხოლო დანარჩენებმა განსაჯონ" (1 კორინთ. 14:29) -
წინასწარმეტყველებისადმი დამოკიდებულების ასეთი ცვლილება მიუთითებს საწინასწარმეტყველო მსახურების ეკლესიური ხასიათის დაკარგვაზე, რამაც გზა გაუხსნა წინასწარმეტყველებს ევქარისტული საკრებულოს გარეთ. წმ. მოციქულ პავლესთვის წინასწარმეტყველური გამოცხადება ეკლესიის წინასწარმეტყველის მეშვეობით გადმოიცემა, ხოლო "დიდაქეს" შემდგენელისთვის -
უთანხმოება მესამე
"დიდაქეს" მიხედვით, საწინასწარმეტყველო მსახურების ერთ-
სამადლობელ აღაპებზე, როგორც ევქარისტულ შეკრებაზე, მეთაურობა განეკუთვნებოდა ეპისკოპოსს და, თუ "დიდაქე" ამ უფლებას წინასწარმეტყველს მიაკუთვნებს, ამით წინასწარმეტყველს ანიჭებს მეთაურის ფუნქციას.
გამოდის, რომ "დიდაქეს" შექმნისას ევქარისტიის ჩვეული შემსრულებელი ყოფილა ეპისკოპოსი, მაგრამ მხოლოდ იმ დროს, როცა იქ არ იმყოფებოდა წინასწარმეტყველი, "რამეთუ ისინი (ე. ი. ეპისკოპოსები -
წინასწარმეტყველის მსახურების საცერდოტალური (ლათ.: sacerdotalis -
ქრისტეანობაში არსად გვხვდება წინასწარმეტყველის ეპისკოპოსზე უპირატესობის სწავლება, ეკლესიაში მღვდელმთავრები იყვნენ მხოლოდ და მხოლოდ ეპისკოპოსები და არა წინასწარმეტყველები! ამის დამადასტურებელია ძველი საეკლესიო მწერლობა, რომელიც არსად არ ართმევს ეპისკოპსს ამ პატივს და მას წინასწარმეტყველს არ ანიჭებს.
მიუხედავად იმ უდიდესი პატივისა, რომლითაც ეკლესიაში წინასწარმეტყველნი სარგებლობდნენ, ისინი არასოდეს არ ყოფილან ეპისკოპოსთა თანასწორნი, მეტიც, ჰერმესი (II ს.) თავის "მწყემსში" განიკითხავს იმ წინასწარმეტყველს, ვინც საეკლესიო საკრებულოში "პროტოკათედრონ"-
მართალია, წინასწარმეტყველი ეკლესიაში პატივდებულია, მაგრამ ის არავითარ შემთხვევაში არ ეწევა სხვა სახის მსახურებას, მით უმეტეს, სამღვდელმთავროს, განსხვავებით "დიდაქესგან", რომელშიც წინასწარმეტყველს, როგორც უკვე ვთქვით, ეკლესიის სწავლების საპირისპიროდ ასეთი ფუნქცია ეკისრება.
დეკ. ნ. აფანასიევის მტკიცებით, პირველდაწყებით ეკლესიაში მსახურებათა შეერთება ჩვეულებრივი ამბავი იყო, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ დაიშვებოდა აღრევა, რაც საწინააღმდეგოა ღვთის ნებისა, რომელმაც ეკლესიაში სხვადასხვა სახის მსახურებანი დააწესა.
"ჩვენთვის დღემდე გამოცანად რჩება, -
ამრიგად, "დიდაქეში" გადმოცემული ეკლესიისთვის უცხო სწავლებანი მეცნიერებისთვის თავსამტვრევ ამოცანად რჩება, რომელზეც მანამდე უნდა იმტვრიონ თავი, სანამ ამ მოძღვრების სამოციქულო წარმომავლობაზე ხელს არ აიღებენ.
"დიდაქე" არათუ მოციქულთა მოძღვრებას არ წარმოადგენს, ის მართლმადიდებლური ეკლესიის პრაქტიკასთანაც შეუსაბამოა, რასაც ავლენს ჩვენს მიერ ქრისტეანულ საეკლესიო პრაქტიკასთან მისი შეუსაბამობის წარმოჩენა და არც წმიდა მამათა ხელით არის დაწერილი, როგორც ცდილობს ამაში ჩვენს დარწმუნებას ბ-
გამომდინარე ყოველივე აქედან, ხსენებული ძეგლი სამართლიანად მიაკუთვნეს აპოკრიფებს, რის გამოც მასში მოცემული განწესება ნათლისღების დასხმითად შესრულების თაობაზე ავტორიტეტული და საეკლესიო ნორმა ვერ იქნება.
აქვე აღვნიშნავთ ზოგიერთ მოსაზრებას, რომელიც გამოუთქვამთ ე. ჭელიძის მომხრეებს "დიდაქესთან" დაკავშირებით (არგუმენტები აღებულია "დიდაქეს" შესახებ სხვადასხვა ფორუმზე ძველმართლმადიდებელთან გამართული პოლემიკიდან). თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ ეს მოსაზრებები ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს. თავად განსაჯეთ:
***
1. ერთ-
ჩვენი პასუხი: მოციქულთა საქმეების მითითებულ მუხლში ლაპარაკია ანტიოქიის ეკლესიის იერარქიაზე და განა ის, რომ აქ იყვნენ "წინასწარმეტყუელნი და მოძღუარნი", იმაზე მეტყველებს, რომ ისინი მღვდელმთავრებზე უმეტესნი იყვნენ. აქ აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ეპისკოპოსები, როგორც ასეთი, არიან მოციქულთა უშუალო მემკვიდრეები.
კორინთელთა მიმართ პირველი ეპისტოლეს განმარტებაში წმ. იოანე ოქროპირი ბრძანებს, რომ წინასწარმეტყველების ქარიზმა ერისკაცებსაც კი ჰქონდათ, ამიტომ რა გასაკვირია, ეს ქარიზმა მღვდლებსა და ეპისკოპოსებსაც ჰქონოდათ. აქედან გამომდინარე, როდესაც გვესმის ანტიოქიის ეკლესიის იერარქთა შორის წინასწარმეტყველნიც იყვნენო, ეს ნიშნავს, რომ ამ ქარიზმით ეს ეკლესიაც იყო დაჯილოებული. და საერთოდ, წმ. იოანე ბრძანებს, რომ ქარიზმები მაშინ გადმოიღვარა არა ოც, ორმოცდაათ ან ას ადამიანზე, არამედ უამრავზე, ისე რომ, ფაქტობრივად, ყველა ეკლესიას ჰყავდა მრავალი წინასწარმეტყველი, მ. შ. ერისკაცებიც და რაც უფრო საინტერესოა -
***
2. მომდევნო "არგუმენტი" ასეთია: "უნდა მივაქციოთ ყურადღება იმას, რომ სჳმეონ, რომელსა-
ჩვენი პასუხი: ჯერ ერთი, გაუგებარია ფრაზა -
"ჰეროდე მეოთხედმთავრის ძუძუმტე მანაენი" -
ასე, რომ "ნუ ვეძებთ ბნელ ოთახში კატას, თანაც იმ დროს, როდესაც ის იქ არ არის".
***
3. შემდეგ: გვირჩევენ, გადავხედოთ მონტანისტთა სექტის მოძღვრებას, რათა მივხვდეთ, "რაოდენ უადგილოა მონტანიზმის მიტმასნა დიდაქესთან" (http://forum.archangels.ge/index.php?showtopic=280&st=40) (URL-ს მიმართვის თარიღი: 04.08.2020).
ჩვენი პასუხი: არქიმანდრიტი კვიპრიანე (კერნი) თავის "პატროლოგიაში" წერს: ""თორმეტი მოციქულის მოძღვრება" (ანუ "დიდაქე" -
ახალი აღთქმიდან დამოწმებულია დაახლოებით ორასამდე ამონაწერი, რომლებიც მეტ-
სამეცნიერო-
თვით მიტრ. ფილოთეოსი, მის კვალობაზე კი ჰარნაკი ძეგლის დაწერის თარიღად 120-
მეორე მხრივ, არც საწინააღმდეგო აზრის ნაკლებობა შეიმჩნევა. ასე, მაგალითად, კრავუცკიმ "დიდაქეს" შედგენის თარიღად 190-
ძეგლის დაწერის ადგილი ამდენ განსხვავებულ აზრს არ იწვევს. თითქმის ყველა შეთანხმებულია, რომ ის დაწერილია სირიაში ან პალესტინაში, ზოგიერთი ძეგლის დაწერის ადგილად იერუსალიმს მიიჩნევდა.
ძეგლის ხასიათი და მისი შინაარსის შეფასება, ისევე როგორც მისი შედგენის თარიღი, არაერთი სადავო შეხედულების საფუძველი გახდა. ზოგიერთი მეცნიერი მას ე. წ. "ორი გზის ლიტერატურის" კატეგორიას განაკუთვნებდა და მიიჩნევდა, რომ ძეგლის საფუძველი შეიძლებოდა ყოფილიყო რომელიღაც იუდაური, რაბინისტული კატეხიზმო პროზელიტთათვის, ასე თუ ისე მისადაგებული ქრისტეანული მისიის საჭიროებას ებრაელთა და წარმართთა შორის.
ეს აზრი პირველად ჰარნაკმა წამოსწია. მას იზიარებენ ტეილორი და სავი. ბარდენჰევერი კატეგორიულად უარყოფს სწორედ ამგვარ იუდაურ Proselytenkatechismus-
ასე რომ, "დიდაქეს" მონტანისტებისადმი კუთვნილების შეხედულება ჩვენი როდია.
სხვათა შორის, ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, საკმაოდ ღიმილის მომგვრელად ჟღერს პროფ. ე. ჭელიძის მტკიცებულება, თითქოსდა ""დიდაქე" დაწერილია არა უშუალოდ მოციქულთა, არამედ წმ. მამათა ხელით, მაგრამ მას მოციქულთ მოძღვრება ეწოდება, რადგანაც ყოველივე ის, რაც ძეგლშია თქმული, წარმოადგენს მოციქულთა სხვადასხვა შეგონებებისა და სწავლებების კრებულს", ან კიდევ მისივე, ოღონდ ამის საპირისპირო მტკიცებულება, რომ ""დიდაქე" წერილობით, სიტყვიერად წმ. მოციქულთა კალამს ეკუთვნის ხოლო შედგენილობით წმ. მამებს".
ე. ჭელიძის გარდა, მეცნიერთაგან არავინ ამბობს, რომ "დიდაქე" შეიძლება ეკუთვნოდეს რომელიმე წმიდა მამას, მით უმეტეს, მოციქულებს. ე. ჭელიძის ეს მტკიცებულება -
ამრიგად, თუ შევაჯამებთ "დიდაქეს" შესახებ ჩვენს ხელთ არსებულ მონაცემებს, მივიღებთ ასეთ სურათს:
1) არ გვაქვს არავითარი გარანტია, რომ ჩვენამდე მოღწეული ძეგლი იმ ძველი თხზულების ზუსტი ასლია. ცხადია, არავითარი გარანტია არ გვაქვს, რომ ჩვენთვის ცნობილი "დიდაქე" და ის თხზულება, რომელიც ძველ წმიდა მამებს ეპყრათ, ერთი და იგივეა და ამიტომაც, თქმა იმისა, რომ ეს ორი ძეგლი სრულიად ურთიერთიდენტურია არასერიოზულია და მიუღებელი. აქედან "დიდაქეზე" დაყრდნობით დაბეჯითებითი მტკიცება იმისა, რომ წყალპკურებითი ნათლობა სრულიად კანონიკურია არის არამეცნიერული.
2) "დიდაქეს" უძველესობაში ეჭვი შეჰქონდათ ევსები კესარიელს (IVს), წმ. ანასტასი ანტიოქელს († 599), წმ. ნიკიფორე კონსტანტინოპოლელს († 828), ხოლო წმიდა და უგანათლებულესმა პატრიარქმა ფოტიმ († 891) "დიდაქე" ყურადღების ღირსადაც კი არ ჩათვალა და თავის საკმაოდ ვრცელ "ბიბლიოთეკაში" არ შეიტანა (Учение 12 апостолов, изд. Учебно-
3) თანამედროვე მეცნიერთა გამოკვლევები "დიდაქესთან" დაკავშირებით წინააღმდეგობრივია. ზოგი მეცნიერი მას მონტანისტურ წრეებს მიაკუთვნებს. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ხშირად ამა თუ იმ ძეგლს ეყრდნობიან ტენდენციური მოსაზრებებიდან გამომდინარე, რაც ასევე არ შეიძლება ჩაითვალოს ობიექტურ, მეცნიერულ მეთოდოლოგიად.
4) "დიდაქე" ასწავლის ნათლობის ისეთ წესს, რომელიც არც ერთი მოციქულისგან და წმიდა მამისგან არ სმენია ეკლესიას!
როგორ დავიჯეროთ, რომ ის, რაც ეკლესიას მოციქულთაგან გადმოეცა, წმიდა მამებმა არსად, არც ერთხელ არ გვასწავლეს და არ განიხილეს?! მეტიც, ყველგან შთაფლვით ნათლობას ასწავლიან და წყალპკურებას გაკვრითაც კი არ ახსენებენ. არ განგვიმარტავენ, როგორ არის "ნათლობის" ეს ფორმა "ქრისტესთან ერთად დამარხვა" ნათლისღებაში, როგორც ბრძანებს ამას წმ. მოციქული პავლე. შთაფლვასთან დაკავშირებით მამები დეტალურად განგვიმარტავენ, როგორ თანადავეფლებით ქრისტეს ნათლისღების წყლებში, წყალპკურებასთან დაკავშირებით კი ასეთი სწავლება არ არსებობს!
გარდა ამისა, ჩვენი ოპონენტები, როდესაც "დიდაქეს" სამოციქულო წარმომავლობაზე მსჯელობენ, რატომღაც არაფერს ამბობენ სხვა წყაროზე, რომელიც ასევე მოციქულებს მიეწერება და "მოციქულთა განწესებები" ეწოდება, სადაც ნათლობის შესრულება მხოლოდ შთაფლვითი წესით არის ნაბრძანები (ეს წყარო ნამდვილად ეკუთვნის მოციქულებს, ოღონდ არიანელებს ზოგიერთ პუნქტში ის დაუმახინჯებიათ და წმიდა მამებმა საეკლესიო გამოყენებიდან ამოიღეს); არ აქცევენ ყურადღებას იმას, რომ "მოციქულთა განწესებები" და "დიდაქე" წინააღმდეგობრივნი არიან ნათლისღების საკითხში (იქვე).
ამრიგად, უმთავრესი უთანხმოება "დიდაქეში" არის მისი სწავლება წყალსხურებითი ნათლობის შესახებ. ასევე ის ვითარება, რომ "დიდაქე"-
24