ჭეშმარიტების ძიებაში
შესავალი
1. განმაახლებლობის აისი
2. განმაახლებლური სქიზმა
3. ძველი და ახალი რწმენა
4. საეკლესიო განახლების შედეგები
5. ძველმართლმადიდებელი მღვდელმთავრის აპოლოგია
6. ახალი თავდასხმები
7. გულწრფელობა
ბოლოთქმა
***
შესავალი
ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიას ხშირად ბრალად უყენებენ იმ ფაქტს, რომ არქიეპისკოპოსი ნიკოლა (პოზდნევი) - ადამიანი, ვის მიერაც ღმერთს ენება გაეთავისუფლებინა ძველმართლმადიდებლური ეკლესია მრავალწლიანი ქვრივობისგან და აღედგინა საეპისკოპოსო ხარისხი, თავისი შემოერთების მომენტში ახალმოწესეობრივი ეკლესიის ე. წ. განმაახლებლურ მოძრაობაში იმყოფებოდა. ამიტომაც საკუთარ მოვალეობად მივიჩნევთ, განვმარტოთ მიზეზები, რომელთა გამოც არქიეპ. ნიკოლა განმაახლებლურ მოძრაობაში აღმოჩნდა, რამდენად აქტიური იყო მისი როლი განმაახლებლობაში, და ასევე მოგითხროთ იმის შესახებ, თუ როგორი იყო მისი გზა ძველმართლმადიდებლობისკენ. ეს ყველაფერი, უდავოდ, მნიშვნელოვანია იმათთვის, ვისაც სურს შეიქმნას უფრო სრული და ობიექტური წარმოდგენა, როგორც თვით მეუფე ნიკოლას პიროვნებაზე, ასევე 1923 წელს ძველმართლმადიდებლურ ეკლესიასთან მისი შემოერთების ფაქტზე.
არქიეპისკოპოსი ნიკოლა (პოზდნევი) (1853 - 1934)
1. განმაახლებლობის აისი
ფორმალობისა და უსულგულობის სული, რომელმაც ღმრთისმგმობი მეფის პეტრე I-ის დროიდან შეიპყრო ახალმოწესეობრივი ეკლესია, XX საუკუნისთვის საკმაოდ მძიმე და აუტანელი გახდა მისი მრავალი გულწრფელი მღვდელმსახურისთვის. პოლიტიკური და რელიგიური თავისუფლებების გრიგალმა, რომელიც იმპერატორმა ნიკოლოზ II-მ მიანიჭა რუსეთს 1905-1906 წლებში, გვერდი ვერც საეკლესიო ჩინოვნიკობისა და ბიუროკრატიისგან დაღლილ ახალმოწესეობრივ სამღვდელოებას აუარა. გაბატონებული სარწმუნოების შიგნით სულ უფრო და უფრო გაისმოდა მოწოდება საეკლესიო ყოფიერების ყოვლისმომცველი რეფორმირებისკენ, საეკლესიო მმართველობის დემოკრატიზაციისკენ. მოსკოვის მიტროპოლიტი ვლადიმირი (ბოგოიავლენსკი) ასე ახასიათებს რუსეთის ისტორიის ამ პერიოდს: "არავისთვისაა საიდუმლო, რომ ჩვენ არა მარტო პოლიტიკური, არამედ რელიგიური ბრძოლის დროებაში ვცხოვრობთ" (Владимир (Богоявленский), митрополит. Беседы во дни Страстной седмицы, произнесенные в церкви св. Владимира Московского Епархиального Дома в 1906 году //Московские Церковные ведомости. 1907. № 1. С. 628).
ეკლესიის თემისადმი საზოგადოების ყურადღებას ააქტიურებდნენ 1902-1903 წლების ცნობილი პეტერბურგული რელიგიურ-ფილოსოფიური კრებები, რომელთაც ღმრთისმეძიებელთა მემარცხენე ინტელიგენცია იწვევდა სანკტ-პეტერბურგის სასულიერო აკადემიის რექტორის, ფინეთის ეპისკოპოს სერგის (სტრაგოროდსკი) თავმჯდომარეობით, რომელიც შემდეგ გახდა ახალმოწესეობრივი ეკლესიის პატრიარქი.
1905-1906 წლების პერიოდში სანკტ-პეტერბურგის სამღვდელოთა წარმომადგენლებისა და ერისკაცების ჯგუფმა, მთელ რიგ საგაზეთო და საჟურნალო სტატიებში ჩამოაყალიბა საეკლესიო ცხოვრების განახლების პროგრამის ძირითადი პოზიციები. 1905 წლის 15 მარტს პეტერბურგის მიტროპოლიტ ანტონს (ვლადკოვსკის) დედაქალაქის 32 მღვდლის ("საეკლესიო განახლების კავშირი") სახელით გადაეცა მოხსენებითი წერილი "რუსეთში მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიკური თავისუფლების აღდგენის გადაუდებლობის შესახებ" ("О неотложности восстановления канонической свободы православной церкви в России"). ამ წერილში გაჟღერებული იყო საეკლესიო ცხოვრების საფუძველთა განახლების ამოცანა. მიტროპოლიტმა წერილი კეთილგანწყობით მიიღო, და 1905 წლის 17 მარტს ის გამოქვეყნდა პეტერბურგის სასულიერო აკადემიის ბეჭდვით ორგანოში - "საეკლესიო მაცნე" ("Церковный вестник").
"32 კაციანი ჯგუფი" წერილში ითხოვდა კლირიკოსთა და ერისკაცთა ფართო წარმომადგენლობას მომავალ კრებაზე, და თანაც კლირიკოსებსა და ერისკცათ კრებაზე უნდა მიეღოთ ეპისკოპოსთა თანაბარი უფლებები; წინადადებით გამოდიოდნენ აღედგინათ ეპისკოპოსთა ცოლიანობა, გაეუქმებინათ მონაზვნური მონოპოლია ეკლესიის ხელმძღვანელობის საქმეში, ხაზს უსვამდნენ მონაზვნური დაყუდებულობისა და ასკეზის შეუთავსებლობას მღვდელმთავრის ფუნქციებთან და მოვალეობებთან (Доклад Д. В. Поспеловского (почетного профессора Университета Западного Онтарио) на Шестой международной экуменической конференции по русской духовности. Bose, Italia, 17-19. К. 1998 г.). მოცემულ ტენდენციაში ღიად გამოვლინდა განმაახლებელთა წოდებრივ-პარტიული ინტერესები, მისწრაფება ეპისკოპატისა და მონაზვნობის ხარჯზე თეთრი სამღვდელოებისთვის გაემყარებინათ რაც შეიძლება მეტი უფლება და პრივილეგია.
თუმცა, ნეგატიურ დამოკიდებულებას ეპისკოპატისა და მონაზვნობისადმი გარკვეულწილად ობიექტური წანამძღვრები ჰქონდა. განსწავლულ მონაზვნობას არაფერი ჰქონდა საერთო მონასტრულ მონაზვნობასთან - და კონფლიქტი მათ შორის დროთა განმავლობაში ტრაგიკულ სიმძაფრეს აღწევდა (Г. Фроловский. «Пути русского богословя». Париж, 1937г., с. 340-341). არ არის საიდუმლო ის, რომ სწავლული მონაზვნობის მრავალი წარმომადგენელი ბერულ აღკვეცას იღებდა არა ასკეზისთვის, არამედ კარიერისთვის და ამიტომაც მონაზონთა და მათი წრიდან გამოსულ ეპისკოპოსთა შემდგომ ცხოვრებას არაფერი ჰქონდა საერთო მონაზვნურ მოწოდებასთან, ის ხშირად ამორალური და გარყვნილი იყო, ხოლო სინოდალური ეკლესიის მმართველობის ბიუროკრატიულმა სისტემამ, გარდააქცია რა ეპისკოპოსები დესპოტ-ტირანებად, სამრევლო სამღვდელოებას სრულიად აჰყარა უფლებები ამ ეპისკოპოსთა წინაშე (А. Шмеман, протоиерей. «Исторический путь Православия». Париж: ИМКА-пресс, 1985г., с. 102-118).
მმართველობის მორღვეული სინოდალური სისტემის გადასარჩენად 1905 წლის 27 ივლისს სინოდმა ობერ-პროკურორ პობედონოსცევის ხელმძღვანელობით ყველა ეპარქიის მღვდელმთავარს დაუგზავნა კითხვარები, თუ რამდენად სასურველი იყო რეფორმების ჩატარება ეკლესიაში. მაგრამ ეპისკოპატმა პობედონოსცევის იმედები ვერ გაამართლა. კითხვარების პასუხები საკმაოდ საყურადღებო იყო, თითქმის ყველა მღვდელმთავარი შეშფოთებას გამოთქვამდა იმის გამო, რომ ერისკაცებს ღვთისმსახურება არ ესმოდათ. საჭიროდ მიიჩნევდნენ ლიტურგიკულ რეფორმებს. კერძოდ, მომავალი პატრიარქი, იმ დროს კი ჯერაც არქიეპისკოპოსი ტიხონი (ბელავინი) წუხდა იმაზე, რომ ღვთისმსახურება, რომელიც არქაულ სლავურ ენაზე ტარდებოდა, გაუგებარი იყო და ამიტომ წინადადებით გამოდიოდა მოეხდინათ საღვთისმსახურებო ენის რუსიფიცირება. ხოლო არქიეპისკოპოსი სერგი (სტრაგოროდსკი) პირდაპირ სთავაზობდა სინოდს "მომავალ კრებაზე განეხილა საკითხი საღვთისმსახურებო სლავური ენის გამარტივების შესახებ, ხოლო ადგილობრივი სამრევლოებისთვის, სადაც ამისი სურვილი იქნებოდა, მიეცათ უფლება ღვთისმსახურება მშობლიურ ენაზე ჩაეტარებინათ".
ლიტურგიკული რეფორმების სფეროში არქიეპისკოპოსი ტიხონი და სერგი სინოდს სთავაზობდნენ ღვთისმსახურება შეემოკლებინათ განმეორებების ხარჯზე, კერძოდ, კვერექსების ხარჯზე, დასაშვებად მიიჩნევდნენ მარხვების შემოკლებასაც და სამღვდლო ხარისხის მოხსნისა და მისი აღდგენის პროცედურების გამარტივებას (Доклад Д. В. Поспеловского (почетного профессора Университета Западного Онтарио) на Шестой международной экуменической конференции по русской духовности. Bose, Italia, 17-19. К. 1998г.). ასეთივე სულისკვეთებისა იყო სხვა ეპისკოპოსთა პასუხებიც, რომლებმაც საერთო ჯამში სამი უზარმაზარი ტომი შეადგინა.
1906 წლის 31 მარტს სანკტ-პეტერბურგის სასულიერო კონსისტორიამ დაამტკიცა "საეკლესიო განახლების მოშურნეთა საძმოს" განაწესი. იმ დროს ამ მოძრაობას თანაუგრძნობდა და მასში აქტიურ მონაწილეობას იღებდა მრავალი ცნობილი ადამიანი: სანტკ-პეტერბურგის მიტროპოლიტი ანტონი (ვადკოვსკი), არქიეპისკოპოსები სერგი (სტრაგოროდსკი), ფინეთისა ტიხონი (ბელავინი), ალეუტისა და ჩრდილოეთ-ამერიკისა, მ. სიმეონ შლეევი (ფაქტობრივად ერთმორწმუნეობის ("ედინოვერიეს" – единоверие) სულიერი ლიდერი, არქიმანდრიტი მიხაილ სემენოვი (შემდეგში ბელოკრინიცის იერარქიის კანადის ეპისკოპოსი), მამადიშის ეპისკოპოსი ანდრია უხტომელი თავადი (შემდეგში უფელი რეფორმატორი და ამავდროულად "ჟივოცერკოვნიკების" გულმხურვალე მამხილებელი), ნარვის ეპისკოპოსი ანტონ გრანოვსკი (რომელიც შემდეგ განმაახლებლობის ერთ-ერთი ლიდერი გახდა და სათავეში ჩაუდგა უმაღლეს საეკლესიო სამმართველოს) და მრავალი სხვა.
მოწოდებები საეკლესიო განახლებისკენ გაისმოდა არა მარტო სანკტ-პეტერბურგში, არამედ მოსკოვშიც. 19-ე ს-ის შუაწლებში მიტრ. ფილარეტის (დროზდოვი) მიერ შექმნილი "სასულიერო განათლების მოყვარულთა საზოგადოება" ასევე აქტიურად ჩაერთო განმაახლებლურ მოძრაობაში. აი რას წერს მისი საქმიანობის შესახებ თვითმხილველი და მოვლენათა მონაწილე, მოსკოვის სასულიერო სემინარიის მასწავლებელი და მრავალი წლის განმავლობაში ამ საზოგადოების შეუცვლელი მდივანი ნ. პ. როზანოვი: "რევოლუციის წლებში მართლმადიდებლობისა და თვითმპყრობელობის ამ "ციტადელში", პირდაპირ რომ ვთქვათ, უჩვეულო ამბები ხდებოდა: მოსკოველმა მამაოებმა და კლირიკოსთა დასის სხვა წევრებმა ეპარქიალური სახლის დარბაზი აავსეს არა ღვთისმოსაობითი საუბრებისთვის, რომლისთვისაც იყო ის განკუთვნილი მეუფე მიტროპოლიტის მიერ, არამედ ხმაურიანი საუბრებისთვის საეკლესიო რეფორმაზე, რომელიც მჭიდროდ იყო დაკავშირებული პოლიტიკურ რეფორმებთან... მოსკოვის ეს საეკლესიო რევოლუცია იმ დროს მისი ხელმძღვანელების მიერ მოკრძალებით იწოდა "განმათავისუფლებელ მოძრაობად" (Розанов Н.П. «Второе сословие. Мои воспоминания о жизни московского духовенства в последнее пятидесятилетие перед революцией». Рукопись // ОР РГБ. Ф. 250, к.II, д.1, л. 189).
საშიშროება სხვა რამეშიც იყო. თვით იდეები, რომლებიც საზოგადოების სხდომათა განხილვებში გამოჰქონდათ, საუკუნეობრივი ტრადიციების "გაკიცხვისა" და დამხობის აქ გაბატონებული სული, ამბოხისა და საეკლესიო თავნებობის ატმოსფერო, რომელშიც მიმდინარეობდა მისი შეკრებები, პრესის წყალობით ფართოდ ვრცელდებოდა და შესაძლოა დიდი და ძნელად გამოსასწორებელი გავლენა ჰქონოდა არა მარტო ეპარქიებზე, არამედ მთელ რუსეთზეც (Зосима (Давыдов), епископ Якутский и Ленский. Очерк «Московская церковная революция», или деятельность московского общества любителей духовного просвещения в 1905–1908 годах).
განმაახლებლური ლოზუნგები, რომლებიც მოდური გახდა 1905 წლის შემდეგ, რა თქმა უნდა, მჭიდროდ იყო შეხამებული გამათავისუფლებელ მოძრაობასთან. საეკლესიო განახლების მომხრე მოღვაწენი, მაგალითად, "32 მღვდლის ჩანაწერის" (Записки 32-х) ავტორები, ზოგჯერ ემხრობოდნენ უკდურეს რადიკალურ პარტიას: ასე, მაგალითად, მ. მიხაილ სემიონოვი ეკუთვნოდა სახალხო სოციალისტბს (მან "რუსი ქრისტიან-სოციალისტების პროგრამაც" გამოაქვეყნა), მ. გრიგოლ პეტროვი დაახლოვებული იყო მშრომელებთან, ხოლო II სახელმწიფო დუმას მღვდლები მ. ტიხვინსკის მეთაურობით პირდაპირ სოციალ-დემოკრატიულ წრეებს ემხრობოდნენ (А.Левитин-Краснов, В.Шавров, «Очерки по истории русской церковной смуты», М., 1996г., стр.18). უფის ეპისკოპოსი ანდრია (უხტომსკი) მხარს ესერებს უჭერდა.
როგორც ვხედავთ, მოვლენები, რომლებიც ახალმოწესეთა შორის ხდებოდა 1905-1908 წლებში, წარმოადგენდა სინოდალური ეკლესიის უბედურებას და გამოცდას, რომელიც დროთა განმავლობაში სულ მეტად და მეტად კარგავდა "ჭეშმარიტების მთავარ კრიტერიუმს" - ცხოვრების წმიდა მამებისეულ საფუძვლებს. აქედან გამომდინარე "ფართო და თავისუფალი ხეტიალი" შესაძლებელი გახდა (Феодор (Поздеевский), архимандрит. Разные пути //Мирный труд. Харьков. 1909. №2).
საეკლესიო განმაახლებელთა მოთხოვნები მთლიანობაში ასეთი იყო: დოგმატური, კანონიკური და ლიტურგიკული რეფორმები, "მონარქიულ-იერარქიული დესპოტიზმის" ლიკვიდაცია, საეკლესიო ცხოვრების დემოკრატიზაცია (ერისკაცთა მიერ კლირისა და ეპისკოპატის არჩევნები). ეს ყველაფერი შესაძლებლობას იძლევა შევამჩნიოთ "ძველი საეკლესიო-განმაახლებლური მოძრაობის" (მაგ, "32-თა ჯგუფის") და 20-იანი წლების განმაახლებელთა იდეების მემკვიდრეობა. თავის დროს "ცოცხალი ეკლესია" ("Живая церковь") ღიად აცხადებდა, რომ ის აგრძელებს "32 მღვდლის" და სხვა რევოლუციამდელი საეკლესიო-განმაახლებლური მოძრეობების ხაზს. განსხვავებული იყო მხოლოდ დროის სოციალურ-პოლიტიკური პირობები («Современное обновленчество – протестантизм «восточного обряда», М.: Одигитрия, 1996г., стр. 35).
2. განმაახლებლური სქიზმა
იმისთვის, რათა თვალი მივადევნოთ განმაახლებლური მოძრაობის განვითარებას, რომელიც შემდეგ საეკლესიო განხეთქილებაში გადაიზარდა, მოვლენებს უნდა გადავასწროთ თხუთმეტი წლით და გადავიდეთ საბჭოთა რუსეთში, რომელიც წითელმა ტერორმა მოიცვა.
იმ დროს ქვეყანაში დრამატული მოვლენები ვითარდებოდა. ბოლშევიკების მიერ საეკლესიო ფასეულობების ამოღებასთან დაკავშირებიტ, რომელიც თითქოსდა მოშიმშილე მოსახლეობის დასახმარებლად სჭირდებოდათ, 1922 წლის მარტსა და აპრილში მოხდა მთელი რიგი სისხლიანი შეტაკება მორწმუნეებსა და ე. წ. "პომგოლს" შორის (პომგოლი, რუს: Помгол (помощь голодающим)). ვ. ი. ლენინი პოლიტბიუროსგან ითხოვს სასტიკად ჩაახშონ მორწმუნეთა წინააღმდეგობა, რომელიც მიმართული იყო ტაძრების გაძარცვის წინააღმდეგ: "ამ მიზეზით რეაქციული ბურჟუაზიის წარმომადგენელთა რაც უფრო მეტ რაოდენობას დავხვრეტთ, მით უკეთესი. სწორედ ახლა უნდა ვასწავლოთ ჭკუა ამ პუბლიკას ისე, რომ რამოდენიმე ათწლეულის განმავლობაში რამენაირ წინააღმდეგობაზე ფიქრიც კი ვერ შეძლონ" (Герд Штриккер, «РПЦ в советское время (1917-1991)», М.-«Пропилеи», 1995г., кн.1, стр. 156). იწყება საჩვენებელი სასამართლო პროცესები.
უბრალო მორწმუნეებთან ერთად ძიების ქვეშ ექცევა სრულიად რუსეთის ახალმოწესე პატრიარქი ტიხონი. 1922 წლის 6 მაისიდან პატრიარქი საშინაო პატიმრობაშია. ის იზოლირებული იყო პატარა ორსართულიანი სახლის ერთ-ერთ ოთახში, რომელიც კარიბჭის ზედა ეკლესიის (надвратная церковь) გვერდით მდებარეობდა და უმკაცრესი რეჟიმისა და მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებოდა. მას ეკრძალებოდა დონის მონასტრის ტაძრების მონახულება, ღვთისმსახურების შესრულება და ოთახებიდან გასვლაც კი, მხოლოდ დღე-ღამეში ერთხელ აძლევდნენ ეზოში გასეირნების უფლებას. პატრიარქთან მისვლა ადამიანთა შეზღუდულ წრეს თუ შეეძლო. ტიხონს აბსოლუტურად არ შეეძლო რაიმე გავლენა მოეხდინა შიდასაეკლესიო ცხოვრებაზე, და ახალმოწესეთა ეკლესია ფაქტობრივად ხელმძღვანელობის გარეშე დარჩა.
პატრიარქი, მის წინააღმდეგ გაშლილ აქციაში ხედავს რა საფრთხეს მთელი საეკლესიო ორგანიზმისთვის, იღებს გადაწყვეტილებას საეკლესიო მმართველობა დროებით ერთ-ერთ უხუცეს იერარქს გადასცეს. 1922 წლის 12 მაისს მან წერილი გაუგზავნა სრულიად რუსეთის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარეს მ. ი. კალინინს, რომელშიც ინფორმაციას აწვდის მას, რომ "საეკლესიო მართვის უკიდურესად გართულების გამო, რომელიც სამოქალაქო სამართლისადმი ჩემი გადაცემის შედეგად აღმოცენდა, ეკლესიის კეთილდღეობისთვის სასარგებლოდ მიმაჩნია დროებით, კრების მოწვევამდე, საეკლესიო მმართველობის სათავეში დავნიშნო ან იაროსლავის მიტროპოლიტი აღათანგელოზი (პრეობრაჟენსკი), ან კიდევ პეტროგრადელი მიტროპოლიტი ბენიამინი (კაზანსკი)" (М.Е. Губонин, «Акты Святейшего Патриарха Тихона», М.-ПСТБИ, 1994г., стр. 213).
იმავე დღეს პატრიარქი წერს ეპისტოლეს იაროსლავის მიტროპოლიტ აღათანგელოზს (პრეობრაჟენსკის) მისთვის უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფლების დროებით გადაცემის თაობაზე: "საეკლესიო მმართველობაში გაჩენილი უკიდურესი სირთულის გამო, რომელიც სამოქალაქო სამართლისადმი ჩემი გადაცემის შედეგად აღმოცენდა, ეკლესიის კეთილდღეობისთვის სასარგებლოდ მიმაჩნია დროებით, კრების მოწვევამდე, დაგნიშნოთ თქვენ, თქვენო მაღალყოვლადუსამღვდელოესობავ, საეკლესიო მმართველობის მეთაურად. ამასთან დაკავშირებით არსებობს სამოქალაქო ხელისუფლების თანხმობა, ამიტომაც კეთილინებეთ დაუყოვნებლივ ჩამობრძანდეთ მოსკოვში" (იქვე, , გვ. 214).
ცოტა ადრე, 1922 წლის 9 მაისს მოსკოვში ჩამოდიან პეტროგრადის განმაახლებელთა ჯგუფის წევრები - დეკ. ალექსანდრე ვვედენსკი, მღვდ. ევგენი ბელკოვი და მეფსალმუნე სტეფან სტადნიკი. როგორც კი გაზეთებიდან შეიტყვეს მოსკოვში მომხდარ მოვლენებთან დაკავშირებით, მთელი ძალები მიმართეს თავიანთ გარშემო ყველა იმ თანამოაზრის შემოსაკრებად, ვინც ოდნავ მაინც თანაუგრძნობდა განმაახლებლურ მოძრაობას. რამოდენიმე დღის განმავლობაში ისინი ატარებენ მრავალრიცხოვან შეხვედრებს და აწარმოებენ ხანგრძლივ მოლაპარაკებებს სხვადასხვა ინსტანციებთან. ერთ-ერთ ასეთ შეხვედრაზე, რომელიც შედგა პეტროგრადის პარტიული ორგანიზაციის ხელმძღვანელ გ. ე. ზინოვიევთან ამ უკანასკნელმა გამოთქვა აზრი, რომ ვვედენსკის ჯგუფი ბოლშევიკებმა თავისუფლად შეიძლება განიხილონ, როგორც შესაძლო საფუძველი მომავალი შეთანხმებისა სახელმწიფოსა და ახალმოწესეობრივ ეკლესიას შორის (Д.В. Поспеловский. «Русская православная церковь в ХХ веке». М.: «Республика», 1995г., с. 67). საბოლოო ჯამში გაერთიანებული სახელმწიფო პოლიტიკური სამმართველოს ხელმძღვანელ მუშაკ ე. ა. ტუჩკოვთან ერთად, რომლის განმგებლობაში იმყოფებოდა მაშინ საეკლესიო საქმეები, განმაახლებლებმა მოიფიქრეს საეკლესიო ხელისუფლების ხელში ჩაგდების გეგმა.
1922 წლის 12 მაისს ტროიცკის მეტოქიონს (სამონასტრო ეკლესია), სადაც პატიმრობაში იმყოფებოდა პატრიარქი, ავტომობილი მიადგა. მისგან გადმოვიდნენ მღვდლები: ვვედენსკი, კრასნიცკი, ბელკოვი, კალინოვსკი და მეფსალმუნე სტადნიკი. ღამის თორმეტ საათზე დაუპატიჯებელი სტუმრები სახელმწიფო პოლიტიკური სამმართველოს ორი თანამშრომლის თანხლებით შევიდნენ კაბინეტში, სადაც მათ შეხვდა საწოლიდან ახლად ამდგარი და გაოგნებული პატრიარქი. თუმცა, პატრიარქი მალევე მოვიდა გონს, თავი ხელში აიყვანა, აკურთხა მისდამი წელამდე თაყვანისმცემელი და ხელზე მოამბორე მღვდლები, შესთავაზა დამსხდარიყვნენ და თავაზიანად ჰკითხა, თუ რა იყო მათი მოსვლის მიზეზი. სტუმრები მას წარუდგნენ, როგორც ""ცოცხალი ეკლესიის" პროგრესული სამღვდელოების საინიციატივო ჯგუფი". დაიწყო საუბარი პატრიარქსა და განმაახლებელთა სქიზმის ფუძემდებლებს შორის.
ინიციატორებმა პატრიარქი დაადანაშაულეს იმაში, რომ ის პასუხისმგებელი იყო იმ რეპრესიებისთვის, რომელსაც დაუმორჩილებელ ქრისტიანთა მიმართ იყენებდნენ ბოლშევიკები. ისინი ყოველმხრივ ცდილობდნენ დაემტკიცებინათ პატრიარქისთვის, რომ აუცილებელი იყო საეკლესიო მმართველობისგან მისი გადადგომა ვიდრე კრების მოწვევამდე. საუბრის შედეგად, გარკვეული დაფიქრების შემდეგ, პატრიარქმა ხელი მოაწერა ჩვენს მიერ ზემოთ მოტანილ რეზოლუციას თავისი ძალაუფლების გადაცემის თაობაზე ერთ-ერთი უმაღლესი იერარქისადმი ( А.Левитин-Краснов, В.Шавров, «Очерки по истории русской церковной смуты», М., 1996г., стр.67-69). "მე არ ველტვოდი პატრიარქობას, - განუცხადა ტიხონმა "სამღვდელოების საინიციატივო ჯგუფის" წარმომადგენლებს, - ის მამძიმებს მე, როგორც ჯვარი. მე სიხარულით მივიღებთ, თუკი მომავალი კრება გამათავისუფლებს პატრიარქობისგან, ახლა კი ჩამოვშორდები ეკლესიის მმართველობას და ძალაუფლებას გადავცემ მის იერარქთაგან უპირატესს" (М.Е. Губонин, «Акты Святейшего Патриарха Тихона», М.-ПСТБИ, 1994г., с.212).
ინიციატორები სიხარულით ჩაეჭიდნენ ძალაუფლებაში მოსვლის ამ შესაძლებლობას. მათ იქვე დააფუძნეს თავიანთი უმაღლესი საეკლესიო მმართველობა, რომლის აღიარებაზე დაუყოვნებლივ იშუამდგომლეს საბჭოთა ხელისუფლების წინაშე, თანაც ისე, რომ არც კი შეუწუხებიათ თავი განეხილათ ეს საკითხი პატრიარქთან. 1922 წლის 16 მაისს მათ წერილი მიწერეს სრულიად რუსეთის აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარეს მ. ი. კალინინს: "წინამდებარე წერილით გაცნობებთ, რომ საეკლესიო ხელისუფლებიდან პატრიარქ ტიხონის გადადგომის გამო, იქმნება უმაღლესი საეკლესიო სამმართველო, რომელიც 2 (15) მაისიდან საკუთარ თავზე იღებს რუსეთში საეკლესიო საქმეთა წარმოების უფლებამოსილებას" (იქვე. გვ. 216). ხელი მოაწერეს: უმაღლესი საეკლესიო სამმართველო - დეკ. ვვედენსკიმ, მღვდ. კალინოვსკიმ, მღვდ. ბელკოვმა და მეფსალმუნე სტადნიკმა.
1922 წლის 18 მაისს პატრიარქ ტიხონს ინიციატორებმა მიართვეს მოხსენებითი ბარათი: "ჩვენ, ქვემოთ ხელმომწერნი, რომელთაც ამხ. კალინინის სახით სახელმწიფო ხელისუფლებისგან გამოვითხოვეთ ნებართვა უმაღლესი საეკლესიო სამმართველოს შექმნის თაობაზე, წინამდებარე წერილით შვილებრივად ვითხოვთ თქვენი უწმინდესობის კურთხევას ამაზე, რათა არ გაგრძელდეს დამღუპველი ვითარება ეკლესიის მმართველობაში. თქვენი ადგილნაცვალი ჩამოსვლისთანავე შეუდგება საკუთარი მოვალეობების აღსრულებას" (იქვე. გვ. 216).
პატრიარქმა უგულებელჰყო საეკლესიო ავანტიურისტების განცხადება მათ მიერ უმაღლესი საეკლესიო სამმართველოს დაფუძნებაზე. მისი რეზოლუცია "პროგრესული სამღვდელოების საინიციატივო ჯგუფის" მოხსენებით ბარათზე ასეთი იყო: "დაევალოს ქვემოთდასახელებულ პირებს, მოსკოვში ჩამოსვლისთანავე მიიღონ მაღალყოვლადუსამღვდელოესი აღათანგელოზი (პრეობრაჟენსკი) და გადასცენ მას სასინოდო საქმეები" (იქვე. გვ. 217).
მაგრამ, მიიღო რა გადაწყვეტილება უმაღლესი საეკლესი ძალაუფლება გადაეცა მიტრ. აღათანგელოზისადმი, პატრ. ტიხონს მაშინ არ შეეძლო ევარაუდა, რომ მიტრ. აღათანგელოზსაც დააპატიმრებდნენ. მიუხედავად ამისა, ეს მოხდა, მიტრ. აღათანგელოზმა ვერ შეძლო მიეღო ახალმოწესეობრივი ეკლესიის მმართველობა, რის გამოც წინდახედულად იზრუნა სახელმწიფო პოლიტიკურმა სამმართველომ. ამ ყველაფერმა საბაბი მისცა განმაახლებელ ავანტიურისტებს მთელი ახალმოწესეობისთვის გამოეცხადებინათ თავიანთი მეთაურობის შესახებ.
უმაღლესი საეკლესიო სამმართველო დაბინავდა ყოფილ საპატრიარქო პალატში, ტროიცკის მეტოქიონში და ეპარქიებს თავისი 56 უფლებამოსილი პირი დაუგზავნა.
მაისის დამფუძნებელ კრებაზე განმაახლებლებმა გამოაცხადეს თავიანთი ე. წ. "ცოცხალი ეკლესიის" შექმნის შესახებ და აირჩიეს მისი ცენტრალური კომიტეტი ვ. კრასნიცკის მეთაურობით. ამის შემდეგ უმაღლესმა საეკლესიო სამმართველომ "პატივი აჰყარა" მთელ რიგ მღვდელმთავრებს, რომლებიც ცნობილნი იყვნენ თავიანთი ლოიალურობით პატრიარქისადმი.
ამრიგად, 1922 წლის მაისში მოხდა საეკლესიო განხეთქილება, რომელმაც ისტორიაში - განმაახლებლურის სახელწოდება მიიღო.
გაგრძელება იქნება.